دیوان عدالت اداری «قانون ساماندهی صنعت خودرو» را ابطال می کند؟ بعد از چند سال پیگیری نمایندگان مجلس برای تصویب «طرح ساماندهی صنعت خودرو»، بالاخره این طرح در آخرین بار، رای اکثریت نمایندگان را کسب کرد، اما به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شد تا این نهاد مشورتی، بررسی کند که تایید این مصوبه به مصلحت است یا نیست.

به گزارش پایگاه خبری وقایع‌نیوز: در نهایت این مصوبه، به تایید اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید و این قانون برای اجرا به دولت ابلاغ شد، اما در این قانون، موضوع سن فرسودگی وسایل نقلیه مطرح شده. این در حالی است که دیوان عدالت اداری، با اتکاء به نظر فقهی شورای نگهبان، در سال ۱۳۹۸ تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه را خلاف شرع دانسته و مصوبه دولت در مورد تعیین سن فرسودگی را ابطال کرده بود.

در گفت و گوی” اقتصاد خودرو “با مهندس علی اکبر عادلی (کارشناس حمل و نقل و خودرو)، موضوع تصویب دوباره مصوبه باطل شده تعیین سن فرسودگی و راهکار خروج از بن بست موجود در مورد آلودگی ایجاد شده توسط خودروها و موتورسیکلت های قدیمی بررسی شده است.

*****

*در قانون ساماندهی صنعت خودرو که در روزهای اخیر توسط رئیس مجلس برای اجرا به دولت ابلاغ شد، دوباره بحث «سن فرسودگی وسایل نقلیه» مطرح شده. موضوع تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه به قانون هوای پاک برمی گردد که در سال ۱۳۷۴ در مجلس تصویب شده بود و در قانون اصلاح قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶، مجدداً بر تعیین سن فرسودگی تاکید شده.

به نظر شما، به چه علت در سال ۱۳۷۴ یعنی حدود سه دهه قبل، بر این موضوع تاکید شده که دولت باید سن فرسودگی وسایل نقلیه تعیین کند و چه ضرورتی وجود داشت این موضوع در آن قانون و قانون سال ۱۳۹۶ گنجانده شد؟

-اولاً نمی شود به راحتی عمر مفید وسایل نقلیه را تعیین کرد و برای آن رقم در نظر گرفت. چرا که عمر مفید، به کیفیت ساخت وسیله نقلیه در کارخانه برمی گردد و متریالی که از آن استفاده کرده است. همچنین این موضوع به مصرف سوخت و نحوه بهره برداری شخصی که از یک وسیله نقلیه استفاده می کند، برمی گردد.

همه این عوامل منجر می شود به یک عمر مفید که انتظار داریم و معمولاً عمر وسایل نقلیه را بر اساس «کارکرد» مشخص می کنند. برای مثال، از وسایل نقلیه سواری تا ۳۰۰ هزار کیلومتر پیمایش می شود استفاده کرد. عمر مفید ناوگان تجاری مثل کامیون ها و اتوبوس ها بستگی به کارکردشان تا یک میلیون کیلومتر پیمایش در نظر گرفته می شود.

تا قبل از سال ۱۹۹۲ میلادی، بحث عمر مفید وسیل نقلیه مطرح نبود و اگر هر فرد به صورت درستی از وسیله نقلیه خودش نگهداری می کرد، می توانست تا هر زمان که بخواهد از آن استفاده کند. در کشورهای توسعه یافته، سرویس و نگهداری وسایل نقلیه مخصوصاً در ناوگان تجاری، اهمیت دارد.

سابقه سرویس و نگهداری ناوگان  تجاری و تعمیرات اساسی آن، در نظر گرفته شده و در زمان های پیش بینی شده، باید تعمیرات لازم انجام شود. حتی شرکت های خودرو سازی ایران، کاتالوگ هایی به خریداران می دهند که مثلاً بعد از ۵ هزار کیلومتر پیمایش، باید روغن موتور و فیلتر هوا را تعویض کنند. اگر این کارها به طور درست و دقیق انجام شود، حتی می توان از وسیله نقلیه فراتر از آن عمر مفید ۳۰۰ هزار کیلومتری هم استفاده کرد.

استاندارد آلایندگی اروپا به صنایع خودرو سازی ابلاغ شد و اجرای استاندارد آلایندگی یورو یک، از سال ۱۹۹۲ الزامی شد. بر اساس آن استاندارد، مقرر شد از سال ۱۹۹۲ وسایل نقلیه ای که در جاده ها و خیابان ها تردد می کنند، باید این استاندارد آلایندگی را رعایت کنند. بعدها کشورهای در حال توسعه نیز برای اجرای استانداردهای آلایندگی اقدام کردند و ایران هم مجبور شد مقرراتی در این زمینه تدوین و اجرا کند.

*جنابعالی گفتید که در کشورهای دیگر، فقط بحث عمر مفید وسایل نقلیه مطرح بوده. در ایران چرا موضوع تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه مطرح شده و در مورد آن حتی قانون تصویب شده بود؟

-در ایران، میانگین سنی ناوگان حمل و نقل شامل خودروهای سواری و تجاری، بالا بوده است. از سال ۱۳۶۹ و با آزاد شدن واردات خودرو به ایران، واردات خودروهای خارجی مختلفی از جمله خودروهای آلمانی اوپل آسترا و اوپل کورسا انجام شد که مصرف سوخت مناسبی داشتند.

در آن سال ها، هم تکنولوژی ساخت خودرو در ایران، قدیمی بود و هم این که میانگین سن وسایل نقلیه موجود و در حال تردد در ایران، بالا بود. برای مثال، سن بعضی خودروهای در حال تردد کشور در حد ۲۵ سال یا ۳۰ سال بود. وقتی سن وسیله نقلیه بالا می رود، اجزایی که در ساخت آن استفاده شده، فرسوده می شوند. چرا که این قطعات از فلز تولید شده و در فلز، خودرگی ایجاد می شود.

برخی سیستم های خودرو از جمله ترمز، در کارکرد وسیله نقلیه موثر هستند و همچنین موتور خودرو که تعمیر اساسی می شود، دیگر استانداردهای اولیه را نخواهد داشت. در مورد این که چرا در کشور ما تعیین سن فرسودگی مطرح شد، باید بگویم که بنده به دلایل متعدد، مخالف این قضیه هستم.

برای مثال در ناوگان جاده ای، ما کامیون هایی داریم که ۲۰ سال کار کرده اند ولی سالیانه در حد ۵۰ هزار کیلومتر کارکرد داشته اند. ما نمی توانیم بگوییم چنین کامیونی از نظر کارکرد، فرسوده است. به دلیل این که فرسودگی به میزان کار وسیله نقلیه برمی گردد.

*در دهه های گذشته که در قالب قانون هوای پاک، بحث تعیین سن فرسودگی و الزام به اسقاط وسایل نقلیه مطرح شده بود، آیا انتقاداتی بیان شد که سن فرسودگی در نظر گرفته نشود و موضوعاتی مثل عمر مفید و کارکرد وسایل نقلیه مورد توجه قرار بگیرد که مجلس و دولت، تجدیدنظر کنند؟

-سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای که متولی حمل و نقل جاده ای و ناوگان حمل و نقل است، عمر وسایل نقلیه را ۲۵ سال اعلام کرده بود. این که تعیین ۲۵ سال به عنوان عمر وسایل نقلیه، درست است یا درست نیست، من شخصاً به تعیین کردن چنین رقمی اعتقاد ندارم.

همین بحث هایی که الان مطرح می کنم در ماهنامه صنعت حمل و نقل نوشته ام. از شماره ۲۸ ماهنامه حمل و نقل تا شماره ۳۷۸ که اخیراً منتشر شده، مقالات بنده در زمینه ناوگان حمل و نقل انتشار پیدا کرده است. در مورد موضوع عمر مفید وسایل نقلیه، بنده از ۴ یا ۵ سال پیش، در همین مجله مطلب نوشته ام.

*در سال های اخیر، دولت سن فرسودگی وسایل نقلیه را اعلام کرده است. برای مثال، در سال ۱۳۹۷ اعلام شده که سن فرسودگی خودروی سواری ۲۰ سال و سن فرسودگی کامیون ۲۲ سال است. در سال ۱۳۹۲ هم، دولت سن فرسودگی خودروهای سواری، تجاری و موتورسیکلت را تعیین کرده بود.

-بنده به عنوان یک کارشناس، نمی توانم تعیین سن فرسودگی را بپذریم. چرا که کارکرد خودرو مهم بوده و فرضاً امکان دارد یک خودروی سواری در مدت ۲۰ سال، فقط ۱۰ هزار کیلومتر طی کرده باشد.

*بر اساس قانون هوای پاک، باید سن فرسودگی وسایل نقلیه توسط سازمان محیط زیست، وزارت صنعت و معدن و سازمان ملی استاندارد ایران، پیشنهاد می شد و به تصویب هیأت دولت می رسید. این تعیین سن فرسودگی مصوبه دولت بوده و در چند دهه اجرایی شده.

-شرکت خودروساز که خودرو را تولید می کند با توجه با کیفیت محصول، خودش می داند که عمر این وسیله نقلیه چقدر است. آن سازمانی که و در این زمینه تصمیم می گیرد، متولی حمل و نقل کشور است. کسانی که دست اندرکار حمل و نقل هستند، تصمیم می گیرند وسیله نقلیه چند سال باید کار کند تا بگوییم فرسوده شده.

برای مثال، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای در مورد وسایل نقلیه تجاری مثل اتوبوس و کامیون تصمیم می گیرد و شهرداری در مورد تاکسی تصمیم می گیرد.

*از نظر شما، هیأت دولت نباید به این موضوع ورود می کرد و فقط سازمان راهداری باید به این مساله می پرداخت؟

-دولت از نظر جایگاه قانونی، در رده بالاتری قرار دارد و متولیان حمل و نقل، گزارش تهیه کرده و به مجلس یا دولت یا جایی که مصوب کند، تحویل می دهند. دولت در نهایت، نظر کارشناسان را مورد بررسی قرار می دهد و آن را تایید یا رد می کند.

*جنابعالی به عنوان کارشناس می گویید تعیین سن فرسودگی درست نیست و باید عملکرد وسایل نقلیه بررسی شود.

-من با این که یک عدد بی پایه و اساس مثل ۲۰ سال به عنوان عمر مفید وسایل نقلیه اعلام شود، نمی توانم کنار بیایم. بنده یک موتورسیکلت دارم که سن آن ۲۵ سال است و به طور مرتب برای آن گواهی معاینه فنی می گیرم.

*قبول دارید که ایرانی ها به سرویس و نگهداری اهمیت نمی دهند؟

-دقیقاً همین طور است. اصلاً یکی از دلایل آلایندگی شهرهای ایران، نگهداری نادرست وسایل نقلیه است.

*آخرین بار که دولت، سن فرسودگی وسایل نقلیه را تعیین کرده بود در سال ۱۳۹۷ بوده، اما در سال ۱۳۹۸ مالک یک خودروی تویوتای لندکروز با عمر ۲۰ سال، به دیوان عدالت اداری شکایت کرده بود. دیوان عدالت هم، نظر شورای نگهبان را گرفته و آئین نامه ماده ۸ قانون هوای پاک در مورد تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه را ابطال کرد.

بر اساس این که باید به مالکیت احترام گذاشته شود، مالک آن خودروی تویوتا توانسته بود با رای دیوان عدالت اداری، آن مصوبه سن فرسودگی وسایل نقلیه را باطل کند. آیا باطل کردن مصوبه تعیین سن فرسودگی منطقی بوده است؟

-دقیقاً این فردی که به دیوان عدالت اداری شکایت کرده، همین دیدگاهی داشته که بنده در مورد وسایل نقلیه دارم. چرا که عمر وسیله نقلیه، بر آلایندگی هوا اثر ندارد و امکان دارد سرویس و نگهداری یک وسیله نقلیه ۳۰ ساله به درستی انجام شده باشد و از نظر معاینه فنی هیچ اِشکالی نداشته باشد.

در این حالت، نمی توانند بگویند چون ما سن فرسودگی را ۲۰ سال یا ۲۵ سال اعلام کرده ایم، شما باید آن را اسقاط کنید. در کشورهای دیگر، ما می بینیم که حتی خودروهای قدیمی و مثلاً ۴۰ ساله، در خیابان ها تردد می کنند، مجوز تردد هم دارند و کسی مانع حرکت آنها نمی شود.

*فقهای شورای نگهبان با توجه به موضوع محترم بودن مالکیت، در سال ۱۳۹۸ این طور نظر داده اند که تعیین سن فرسودگی خودروها، خلاف شرع است. به هر حال، آن مالک خودرو توانسته بود رای ابطال مصوبه تعیین سن فرسودگی را از دبوان عدالت اداری بگیرد.

در سال های اخیر، مجلس پیگیر طرح ساماندهی صنعت خودرو بود و بعد از چند بار اصلاح و مخالفت شورای نگهبان، این مصوبه به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داده شد. نهایتاً این مجمع در اردیبهشت ۱۴۰۱ آن را موافق با مصلحت نظام تشخیص داد و الان این قانون برای اجرا توسط مجلس به دولت ابلاغ شده.

در ماده ۱۰ این قانون، دوباره موضوع تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه در کلانشهرها مطرح شده. در حالی که در سال ۱۳۹۸، دیوان عدالت مصوبه تعیین سن فرسودگی خودروها را باطل اعلام کرد، چطور مجلس این موضوع را دوباره تصویب کرده است؟

-من کاری به آن مصوبه ندارم و نظر کارشناسی خودم را اعلام کردم، اما اگر دیوان عدالت اداری آن مصوبه را ابطال کرده است، نباید دوباره تصویب می شد.

*آیا بی اطلاعی نمایندگان مجلس نسبت به ابطال مصوبه تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه بوده که دوباره موضوع سن فرسودگی وسایل نقلیه را تصویب کرده اند؟

-نمایندگان مجلس و دولت، به طور دقیق مسائل وسایل نقلیه را بررسی نمی کنند. در این زمینه باید کارشناسانی که خبره بوده و با مسائل خودرو آشنا هستند، نظر بدهند که عمر مفید خودرو و وسیله نقلیه، باید چند سال باشد.

به هر حال، آن چیزی که در دنیا پذیرفته شده، این است که عمر مفید خودروی سواری ۳۰۰ هزار کیلومتر پیمایش  بوده و عمر مفید کامیون و اتوبوس، یک میلیون کیلومتر پیمایش است.

*طبق مصوبه دولت در سال ۱۳۹۷، اعلام شده بود که خودروی سواری بعد از ۲۰ سال فرسوده است. نظر شما این است که ممکن است کارکرد یک خودرو در سال زیاد باشد و فرضاً در مدت ۵ سال یا ۱۰ سال فرسوده شود. درست است؟

-بله. کامیون های خارجی که ۵ سال کار می کنند به طور میانگین یک میلیون کیلومتر پیمایش دارند ولی کامیون های ایران که ۲۰ سال کار می کنند حدود یک میلون هزار کیلومتر کار می کنند.

بنابراین، کارکرد کامیون و وسیله نقلیه اهمیت دارد. در مصوبه جدید مجلس گفته شده که وسایل نقلیه فرسوده در کلانشهرها حق تردد ندارد. من هم این موضوع را شنیده ام و سازمان راهداری هم بر این موضوع تاکید دارد

بر اساس این مصوبه، در عمل وسیله نقلیه ای که از رده خارج شده، نمی تواند در کلانشهرها تردد داشته باشد ولی می تواند در خارج از کلانشهرها، آدم ها را بکُشد.

*دیوان عدالت اداری، یک بار مصوبه دولت در مورد سن فرسودگی خودروها را باطل اعلام کرده است. اگر دوباره دولت بر اساس قانون جدید مجلس، سن فرسودگی وسایل نقلیه را تعیین کند و فرضاً مالک یک خودرو به دیوان عدالت اداری شکایت کند، قاعدتاً باز این دیوان، مصوبه تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه را ابطال می کند؟

-دقیقا همین طور می شود. به هر حال، آنچه که من می توانم تشخیص بدهم این است که ۸۰ درصد خودروهای سواری داخل کشور، باید جایگزین شوند. برای مثال، اگر چنین بلایی بر سر خودم می آمد، می گفتم وسیله نقلیه من را برابر استانداردی که اجرا می کنید، آزمایش کنید و اگر پاسخگوی استاندارد شما بود، وسیله نقلیه من باید مجوز ادامه کار داشته باشد.

اگر یک فرد، آشنا به مسائل حمل و نقل باشد، به خوبی می تواند استدلال کند که این مصوبه قابل اجرا نیست ولی بنده به عنوان یک کارشناس و کارشناس فنی، می گویم که خودروهای ما از نظر تکنولوژی فرسوده هستند.

*دیوان عدالت اداری از فقهای شورای نگهبان استعلام گرفته و آن فقها گفته اند تعیین سن فرسودگی خودروها، خلاف شرع است. به نظر شما ابطال این مصوبه توسط دیوان عدالت می تواند تکرار شود. در حالتی که بن بست وجود دارد آیا قانون جدید نیاز داریم که صحبت های شما در مورد کارکرد وسایل نقلیه در آن مطرح شود؟

-ممکن است یک فرد، به دیوان عدالت اداری شکایت کرده و پیگیری کند و در این زمینه موفق هم بشود. ما باید ببینیم فرسودگی را از کجا آورده و چگونه محاسبه کرده اند. در این زمینه، قانون باید شفاف باشد و قابل اجرا هم باشد. درست نیست که سن فرسودگی خودروی سواری ۲۰ سال و سن فرسودگی کامیون ۲۲ سال تعیین شود. ما نمی توانیم چنین قانونی را در مملکت اجرایی کنیم.

یکی از مسئولان نیروی انتظامی در همین زمینه از بنده سوال کرد و ایشان هم به دنبال همین بحث عمر مفید وسایل نقلیه بود. به هر حال، یک گروه کارشناسی باید عمر مفید وسایل نقلیه را بر اساس ضوابط لازم تنظیم کند.

در این ارتباط، دو موضوع «عمر اقتصادی» و «عمر مفید» و سیله نقلیه موتوری مطرح است. وقتی صاحب وسیله نقلیه می داند که خودروی جدید با تکنولوژی جدید به بازار آمده و فرضاً مصرف سوخت آن از ۵۰ لیتر به ۳۰ لیتر گازوئیل در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش کاهش پیدا کرده است، حساب و کتاب کرده و می بیند اگر کامیون فعلی خودش را نگه دارد باید چه مقدار پول بابت هزینه سوخت پرداخت کند.

وقتی هزینه سوخت را محاسبه می کند، با وجود این که ممکن است یک سال از کامیون خودش استفاده کرده باشد، آن را کنار گذاشته و از کامیون جدید و با تکنولوژی جدید استفاده می کند.

این بحث در مورد عمر اقتصادی وسیله نقلیه بود، یعنی بحث اقتصادی و موضوع هزینه-فایده مطرح بوده ولی عمر مفید بر اساس کارکرد وسیله نقلیه است. کارخانجات تولید خودرو و کیفیت خودروهای تولید شده، بر عمر یک وسیله نقلیه اثر دارند و ما به آسانی نمی توانیم بگوییم که سن فرسودگی وسایل نقلیه ۲۰ سال یا ۲۲ سال است.