• سید ع علوی

اشک وظیفه پاک کردن ذرات را از روی چشم‌ها به‌عهده دارد. حتی در مواقع غم هم قادر به گریه کردن نیستند. در چنین شرایطی فرد دچار خشکی چشم خواهد شد. این مشکل در صورت درمان نشدن حتی ممکن است باعث کوری فرد شود. خشکی چشم از رایج‌ترین اختلال‌ها در چشم‌پزشکی است. شیوع این عارضه در افراد بالای ۵۰ سال و زنان در تمام مقاطع سنی دو تا سه‌برابر مردان است. این عارضه با کاهش قابلیت‌های فردی در انجام فعالیت‌هایی که نیاز به بینایی دقیق دارند، مانند مطالعه و رانندگی همراه است. بیماران مبتلا به خشکی چشم با شکایاتی مانند ترس از نور، احساس وجود شن یا جسم خارجی در چشم، سوزش، خارش، خستگی و درد چشم مراجعه می‌کند. در موارد شدیدتر ممکن است تاری دید، قرمزی، تحمل نکردن لنز تماسی و ترشح از چشم نیز گزارش شود.

علائم
شاید به‌نظر عجیب برسد، اما خشکی چشم معمولاً با ریزش اشک همراه می‌شود و این اشک‌ریزش درواقع پاسخی به تحریک چشم از چشمی که بر اثر خشک شدن تحریک‌شده، اشک‌ریزش می‌کند و فرد حس می‌کند، نمی‌تواند چشمانش را به مدت طولانی باز نگه دارد. سایر علایم عبارت‌اند از: احساس سوزش در چشم، خارش چشم‌ها و سوزش اطراف چشم، تحریک چشم در برابر باد یا دود سیگار و ناراحتی چشم هنگام استفاده از لنزهای چشمی.

دلایل ایجاد عارضه
استفاده طولانی‌مدت از لنزهای چشمی تماسی، انجام بعضی جراحی‌ها روی قرنیه (مانند لیزیک) و مصرف بعضی داروها نیز می‌توانند باعث خشکی چشم شوند.
مبتلایان به بیماری‌های سیستمیک مانند پارکینسون، دیابت و بیماری‌های اتوایمیون و مصرف‌کنندگان برخی از داروهای سیستمیک و موضعی بیش‌از سایر افراد در معرض ابتلا به خشکی چشم قرار دارند. داروهایی مانند ضد فشار خون، داروهای بیماران قلبی، داروهای ضد حساسیت، داروهای خواب‌آور، ضد اضطراب‌ها و بعضی مسکن‌ها نیز در این زمینه مؤثراند.
افرادی که مدت طولانی تلویزیون تماشا می‌کنند یا پای رایانه می‌نشینند نیز در معرض خطر خشکی چشم هستند زیرا هنگام انجام این کارها کمتر پلک می‌زنند. قرار گرفتن در معرض هوای خشک و باد، دود سیگار و خوشبوکننده های هوا هم باعث خشکی چشم می‌شوند. برای تشخیص خشکی چشم، انجام بعضی تست‌ها برای اندازه‌گیری میزان تولید اشک لازم است.

لایه‌های اشکی از سه بخش تشکیل‌ شده است:
لایه چربی: که از غدد(می بومین) ترشح می‌شود و وظیفه لیز کردن سطح چشم و مقابله با آب‌گریزی را به‌عهده دارد. در واقع این لایه با پوشاندن لایه‌ی آبی مانع از سرازیر شدن و تبخیر اشک می‌شود.
لایه آبی: وظیفه‌ی تغذیه و محافظت از قرنیه چشم را برعهده دارد.
لایه مخاطی: باعث پخش شدن اشک در سطح چشم می ‌شود

درمان خشکی چشم
پلک زدن: وقتی به نمایشگر رایانه، تبلت و گوشی همراه، تلویزیون و حتی کتاب خیره می‌شوید و مدت طولانی در این وضع می‌مانید، کمتر پلک می‌زنید. به همین دلیل چشمانتان خشک می‌شود. پلک زدن سبب فشار و غده‌های اشک شده و چشم شما را تر می‌کند. برای حل مشکل باید پلک بالا و پایین را به‌هم برسانید و هر ده دقیقه یک‌بار دو ثانیه پلک‌های خود را با فشار ببندید.

عینک آفتابی در برابر باد
باد سبب خشک شدن سریع‌تر اشک و نیز کاهش تولید آن خواهد شد. به همین دلیل چشم‌ها در معرض باد احساس خشکی می‌کنند. برای حل این مشکل دربرابر وزش باد نیز از عینک آفتابی استفاده کنید.

دستگاه بخور
خشکی هوای منزل یا محل کار در خشک شدن چشم‌ها مؤثر است. به‌همین دلیل از هر طریقی که می‌توانید رطوبت هوایی را که در فضای بسته به مدت طولانی در تماس با چشمانتان است بالا ببرید. برای این کار می‌توانید از دستگاه بخور یا حتی یک کتری آب روی بخاری استفاده کنید.

جابجایی لنز و عینک
در صورت استفاده از لنز، حتما با عارضه خشکی چشم مواجه شده‌اید. استفاده بیش‌از حد از لنز، مانع نفس‌کشیدن چشمانتان خواهد شد. به‌همین دلیل هرازگاهی به چشمان خود استراحت دهید و هرچند روز یک‌بار به‌جای لنز از عینک استفاده کنید.
کمپرس گرم
گرما سبب می‌شود چربی سخت شده در غدد اشکی روان و آزاد شود و به بهتر شدن چشم‌ها کمک می‌کند. یک کیسه پارچه‌ای کوچک و بهداشتی بردارید و مقداری برنج خام در آن بریزید. آن را ۲۰ تا ۳۰ ثانیه درون مایکروفر قرار دهید. سپس خارج کنید و مراقب باشید آن‌قدر داغ نباشد که پلک‌هایتان را بسوزاند و بعد ۵ تا ۲۰ دقیقه روی پلک خود قرار دهید. این کار را دو بار در روز انجام دهید.

نرمش چشم
براساس پژوهش‌هایی که انجام‌شده، افرادی که به چشمان خود استراحت داده و روزانه ده دقیقه چشمان خود را نرمش می‌دهند، ۳۰ درصد کمتر است از سایرین به مشکلات چشم ازجمله خشکی مبتلا می‌شوند. این نرمش‌ها بسیار ساده و صرفاً شامل حرکت بالا و پایین چشم‌ها، حرکت چپ و راست و چرخاندن آن‌ها درون کاسه چشم است.

بهداشت پلک
عملکرد پلک‌ها بخصوص در بیمارانی که به اختلال عملکرد غده (میبومین)مبتلا هستند، حیاتی است. چنین بیمارانی باید پلک خود را با صابون‌هایی که تحریک‌کننده نیستند، شستشو دهند. ترکیبات حاوی پلی‌اتیلن گلیکول و سورفاکتانت های غیر محرک می‌توانند به تمیز کردن پلک‌ها بدون تحریک خود چشم کمک کند.

مکمل‌های غذایی
رژیم غذایی مناسب در درمان خشکی چشم مؤثر است. اسیدهای چرب ضروری نیز اثر مثبتی بر روند تولید چربی به وسیله غده میبومین دارند، درنتیجه التهاب به پلک را کاهش می‌دهند. این اسیدهای چرب ضروری در دانه‌های گیاهی و روغن‌های ماهی موجودند. امگا۳ به تسکین علایم سندروم چشم‌های خشک کمک می‌کند. اسیدهای چرب امگا۳ باعث افزایش کیفیت اشک ترشح‌شده می‌شود. سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، ماش و. . . جزو منبع امگا۳ هستند.

انواع اشک
اشک پایه: غدد اشکی کوچک، یک سطح پایه ی رطوبت را روی کره چشم ایجاد می‌کنند. در چشم انسان قرنیه همواره با اشک مرطوب و تغذیه می‌شود. این اشک باعث نرم و لیز شدن چشم می‌شود و گرد و غبار را از آن بیرون می‌راند. اشک حاوی ذرات زیادی است. بعضی از این اجزا باعث مقابله با عفونت‌های باکتریایی می‌شوند و برخی از سیستم ایمنی فرد محسوب می‌شوند. چشم انسان معمولاً در طول شبانه‌روز حدود دو قاشق چای‌خوری اشک ترشح می‌کند که البته میزان آن با بالا رفتن سن یا ابتلا به بعضی بیماری‌ها کاهش می‌یابد.

اشک رفلکسی: این نوع اشک درنتیجه تحریک چشم با اجسام خارجی یا مواد محرک مانند بوی پیاز در محیط به وجود می‌آید. نور شدید، خوراکی‌های خیلی داغ یا تند، استفراغ، سرفه و خمیازه هم باعث به وجود آمدن این نوع اشک می‌شوند. این اشک‌ها برای شستن و برطرف کردن ماده محرک ترشح می‌ شوند.

اشک احساسی: این اشک همان اشک است که هنگام گریه از چشم سرازیر می‌شود. استرس، عصبانیت، عزاداری، غم شدید و درد جسمی باعث ایجاد آن می‌شود. بسیاری از افراد هنگام خوشحالی شدید نیز گریه می‌کنند. مواد شیمیایی موجود در اشک‌های احساسی با دو نوع اشک دیگر تفاوت دارند. مشخص‌شده این نوع اشک‌ها حاوی مقادیر بیشتری پروتئین، هورمون و مواد ضددرد طبیعی هستند.