ویژگی مهم داستان نویسی گلستان نثر موزون، شاعرانه و پیراسته از زواید است

سيد محی الدین حسینی ارسنجانی

—شهر مردم

به گزارش شهرمردم به نقل از وقایع نیوز، در نشست اخیر استاد و چهره ممتاز نقد ادبی آثار داستانی ابراهیم گلستان نویسنده مشهور ایرانی اهل شیراز بویژه داستان طوطی مرده همسایه من از این نویسنده نامی معاصر مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

عبد العلی دستغیب ابراهیم گلستان را از داستان نویسان موفق و صاحب سبک معاصر دانسته و اظهار داشت. ابراهیم گلستان از اولین مترجمین داستانهای نویسندگان آمریکایی نظیر ارنست همینگو ی، ویلیام فاکنر و مارک تواین است و خود او از آنها و به ویژه از ارنست همینگوی در برخی آثارش تاثیرپذیری لازم داشته است و هر چند شباهت هایی بین داستانهای همینگوی و گلستان می توان یافت،اما گلستان نویسنده ای است که در شیوه داستان نویسی ابداعاتی هم دارد.

وی گفت:درونمایه اصلی داستانهای ابراهیم گلستان درباره اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران معاصر، از آغاز قرن چهاردهم شمسی تا اوایل دهه پنجاه است.ویژگی مهم داستان نویسی ابراهیم گلستان، نثر موزون، شاعرانه و پیراسته از زواید است که در داستان نویسی معاصر فارسی تشخص دارد. گلستان، این توانمندی در نثر را به پشتوانه ادبیات کلاسیک فارسی و ممارست شخصی به دست آورده است.

چهره ماندگار نقد ادبی افزود:در متن این داستان ستیزمیان متعهد و غیر متعهد به یک جستجو میتوان سراسر داستان را دهن‌کجی گلستان به جلال ِ آل‌ احمد خواند. کسی که سروصدای بیرون اجازه خواب را به او نمی‌دهد،برای آل‌احمد قهرمانی شکست‌ خورده است که همدلی هرکسی را برمی‌انگیزد، اما برای نویسنده‌ای که گلستان باشد، کاریکاتوری بیش نخواهد بود. مع‌الوصف، تا همین‌جا باید برای ما روشن شده باشد که راویان غیر قابل‌ اعتماد تا چه اندازه احتمال دارد در تقابل‌های دوتایی ، چه میان راویِ «طوطی…» و همسایه‌اش و چه میانِ ادبیات متعهد و غیرمتعهد، نقش داشته باشند.کسی که فحش میخورد، لزوماً کسی نیست که فحش نمی‌دهد.

نویسنده کتاب سعدی کاشف زیبایی ها بیان داشت: «طوطی مرده همسایه من» داستان کوتاهی است از ابراهیم گلستان در مجموعه «جوی و دیوار و تشنه» که نخستین بار در سال ۱۳۴۶ منتشر می‌شود، گرچه پای داستان «طوطی…» تاریخِ «بهمن ۱۳۴۴» درج شده است.

دستغیب یاد آور شد:ابراهیم گلستان تا پیش از انتشارِ «جوی و…» دو مجموعه دیگر را منتشر کرده است: «آذر، ماه آخر پاییز» و «شکار سایه» و ترجمه‌ هایی از همینگوی و تواین و دیگران و همچنین چند فیلم مستند هم ساخت.

دارنده نشان درجا یک فرهنگ و هنر خاطر نشان کرد: طوطی مرده همسایه من داستانی است که با زاویه‌ دید اول‌شخص نوشته شده و راویِ آن مرد جوان روشن فکری است که تنها زندگی می‌کند،با همسایه‌ ای که مدام گوش به دیوار آپارتمان او چسبانده و از هست‌ و نیست او باخبر است.در بهمن سال ۴۴،زمانی که گلستان دست به نوشتنِ این داستان می‌برد، دست‌ کم قریب به سی سال از تولد مردِ جوان روشن‌فکری که تنها زندگی می‌کند،در مقام یکی از سرشناس‌ترینِ کاراکتر های داستان کوتاه و رمان در ایران، میگذرد.

پیشکسوت فرهنگی و شاعر معاصر تصریح کرد:در داستان «طوطی مرده همسایه من» نوعی طنز جاری‌ است و البته در بیشتر اثار نوشتاری گلستان طنز و فکاهی راه دارد و همین مساله باعث خوانده شدن و دیده شدن داستانهای او شده است.نکته دیگر اینکه بسیاری سبک گلستان را کاملا منشعب از همینگوی می‌دانند و این تفکر چندان صحیح نیست و لااقل در درخشان‌ترین آثارش چنین نیست. بیشتر ین تأثیر همینگوی که می‌توان بر آن صحه گذاشت،در نوع آغاز و پایان جملات است با سجایای نگارشی چون نقطه و ویرگول و استفاده از «واو» عطف؛ که این جملات کوتاه و افعال پی‌در پی و «واو»‌ها در متون کهن فارسی از‌جمله «عجایب‌ المخلوقات» سبقه داشت و گلستان اهل خواندن این متون بود.

عبد العلی دستغیب در ادامه گفت: جدا از اینکه نوع صحبت‌کردن گلستان نیز همین‌طور است؛ گاه مقطع و گاه با جملات بلند اما این هم درست است که به لحاظ سبک، گلستان متأسی از داستان‌ نویسان بزرگ  اوایل قرن بیستم آمریکا، اما نه لزوما همینگوی یا فاکنر و در هر حال گلستان اگر چه داستان نویس خوبی است اما در عرصه فیلمسازی خوب تر میباشد و بهتر درخشیده است.دستغیب در پایان گفت:در داستان «طوطی مرده همسایه من» راوی نویسنده علی‌رغم میل باطنی‌اش فاعل است، همسایه تریاکی را بر دوش حمل میکند و به بیمارستان می‌برد و بر می‌گرداند؛ اما نگاه او مانند سایر داستان‌های اول‌شخص دانای کل این نویسنده، نگاهی عاقل اندر سفیه است.راویان داستان‌های اول‌ شخص ابراهیم گلستان،مانند نویسنده،هر‌چه سنشان بالاتر می‌رود،بدل به اول‌شخص دانای کل می‌شوند.

مشابهت گلستان به همینگوی فقط در نثر و ساختار و تکنیک نیست،درویژگی‌ های فردی نیز هست. همینگوی منتقدانش را می‌تاراند.نثر در آثار گلستان گاهی چنان فاصله می‌گیرد که آدمها و سوژه‌ هایش نیز از او وخواننده فاصله می‌گیرند.

لازم به ذکر است ابراهیم گلستان (سید ابراهیم تقوی شیرازی) فرزند روزنامه نگار معروف محمد تقی گلستان متولد۲۶ مهر ۱۳۰۱ در شیراز و درگذشته ۳۱ مرداد ۱۴۰۲ در انگلستان یکی از مشهورترین و اثرگذارترین شخصیت‌های هنری و ادبی ایرانی در زمینه داستان نویسی،و فیلم سازی و عکاسی و روزنامه نگاری و ترجمه است. دو کار عمده وی در طول دوران حرفه‌ای خود نگارش داستان و رمان و ساخت فیلم(داستانی و مستند) بوده است.از میان مهم‌ترین فیلم‌های گلستان می‌توان به «خشت و آینه»، «اسرار گنج دره جنی»، «موج و مرجان و خارا» و «تپه‌های مارلیک»اشاره کرد. اسرار گنج دره جنی از معروفترین کتاب‌ های منتشر شده گلستان در حوزه ادبیات داستانی است که از روی آن فیلم هم ساختند. گلستان را باید روشنفکری دانست که در نیمه دوم قرن بیستم، در عرصه‌های مختلف هنری،آثار خلاقانه و تاثیرگذاری خلق کرده است. گلستان در عرصه سینما اولین کارگردانی است که سینمای ایران را با فیلم‌هایی چون«یک آتش»، «موج و مرجان و خارا» و «خشت و آینه» به دنیا شناساند و نخستین جوایز بین‌المللی را برای سینمای ایران کسب کرد. داستان‌ های گلستان نیز هریک به گونه‌ای تصویری تحولات انسان و جامعه ایرانی را در دوره