کدام اشیا تاریخی به مخازن امن نرفتند؟

وعده‌ ارائه گزارش مستند انتقال اشیای تاریخی فارس به مخازن امن در انتظار پایان تنش‌ها

فاطمه مقدم – شهرمردم

به گزارش شهرمردم به نقل از وقایع نیوز، در پی تجربه تلخ جنگ ۱۲ روزه اخیر در کنار نگرانی از سرنوشت هم‌میهنان‌مان، یکی از دغدغه‌های اصلی دوستداران میراث فرهنگی کشور، حفظ آثار تاریخی و کهن ایران و گنجینه‌های موزه‌ها بود. در شرایط بحرانی، به‌ویژه در زمان جنگ‌ها، موزه‌ها به‌عنوان گنجینه‌های ارزشمند تاریخ و فرهنگ یک ملت، در معرض خطرهای جدی مانند غارت، تخریب یا آسیب‌های ناشی از حملات نظامی قرار می‌گیرند. نمونه‌هایی از این خطرات را می‌توان درغارت گسترده موزه‌های بغداد در جنگ آمریکا و عراق یا حمله گروه تندروی دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به موزه شهر موصل عراق به یاد آورد. زمانی که نیروهای داعش مجسمه های باستانی و تاریخی مربوط به دوره تمدن آشور و بابل را با پتک و چکش شکستند حادثه‌ای که «آسیبی غیرقابل برآورد به میراث انسانی» نامیده شد وتصاویر آن هنوز در خاطر برخی چون لکه ای سیاه درکنار تصاویر خوفناک کشتار شدن مردم بی گناه باقی مانده است اتفاقی که ملت عراق را از مالکیت بخش مهمی از پیشینه و هویت خود محروم کرد.

پس از اعلام اتش بس سیداحمد محیط‌طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران، بر لزوم تأمین مخازن امن و تجهیز آن‌ها برای نگهداری آثار تاریخی تأکید کرده است. او همچنین با اشاره به این‌که ایران به‌واسطه‌ قرارگیری در منطقه‌ای پرتنش و برخورداری از گنجینه‌ای گسترده از میراث فرهنگی، نیازمند تهیه «فهرست قرمز آثار تاریخی» است، تأکید دارد که در شرایط جنگ یا برهم‌ریختگی نظم کشور، این فهرست باید به‌عنوان اولویت اصلی برای حفاظت از اشیای تاریخی در نظر گرفته شود. فهرستی که هنوز تهیه نشده، اما روشن است در صورت تدوین، برخی از اشیای آن در موزه‌های فارس شناسایی خواهند شد.به هر روی، اکنون که پس از طی کردن روزهای پرتنش جنگ در وضعیت آتش‌بس به سر میبریم، ضروری‌ است از این فرصت برای حفاظت حداکثری از گنجینه‌های تاریخی کشور بهره‌برداری کنیم.

با توجه به اینکه چند موزه دولتی در استان فارس از جمله موزه پارس، موزه بیشاپور و موزه تخت جمشید، گنیجنه های بسیار ارزشمند تمدن بشری همچون الواح میخی، ریتون‌های طلایی، جام سیمین با نقش زن عیلامی کتیبه‌های ثبت ملی‌شده پهلوی، ظروف شیشه‌ای و گچ‌بری‌های منسوب به شاپور یکم و… را در خود جای داده‌اند، به روند انتقال این آثار به مخازن امن، همزمان با حملات اسرائیل نگاهی خواهیم داشت در گفت و گو با کارشناس ارشد حفاظت و مرمت آثار تاریخی بررسی خواهیم کرد که روند جا به جایی آثار میراثی از چه حساسیت هایی برخوردار است.

**** موزه‌های فارس در امنیت کامل است اما بازدید خبرنگاران ممنوع است!

گرچه محمدمهدی نجفی رئیس اداره موزه‌ها و مسئول ثبت اموال منقول فرهنگی و تاریخی اداره‌کل میراث فرهنگی فارس در همان روزها اول جنگ ۱۲ روزه از انتقال اشیا موزه های فارس براساس دستورالعمل وزارت میراث فرهنگی، به مخزن امن خبر داد وی از ارائه جزئیات درباره نحوه انتقال اشیا خودداری کرده و اطلاعات دقیق را محرمانه می‌داند.

نجفی در گفتگو با «شهر مردم» اظهار داشت: اشیای موزه‌های پارس، تخت جمشید و بیشاپور به مخازن امن منتقل شده‌اند و تا پایان رفع کامل تنش‌ها، در این مکان‌ها باقی خواهند ماند. او افزود: ستاد مدیریت بحران اداره کل میراث فرهنگی استان، فلوچارتی مشخص دارد که بر اساس آن وظایف هر فرد در شرایط اضطراری، به‌ویژه در زمان جنگ، کاملاً تعریف شده است. این فلوچارت نقش مهمی در تعیین شرح وظایف برای تهیه لیست، بسته‌بندی و انتقال اشیای موزه‌ها به مکان‌های امن ایفا می‌کند.

نجفی بدون آنکه روشن کند اولویت برای بردن اشیا به مخازن امن بر چه اساس بوده است و اشیا باقی مانده در موزه ها تا چه حد از ارزش تاریخی برخوردارند تنها خاطرنشان کرد: دراولین ساعات شروع جنگ اقدام به انتقال اشیا با حساسیت بالا (ارزشمند)موزها به مکان های امن کردیم.

وی در ادامه گفت: تمام موزه‌های دولتی و خصوصی فارس از همان ساعات نخستین تهدیدات، اقدامات حفاظتی خود را آغاز کردند. با توجه به درجه‌بندی آثار، اولویت‌بندی دقیقی برای انتقال انجام شد. در موزه تخت جمشید نیز اقدامات امنیتی ویژه‌ای به عمل آمد و تمامی منافذ مخازن امن به طور کامل پوشش داده شد تا آثار به سلامت به این مخازن منتقل شوند.

نجفی در پایان گفت: پس از بازگشت به وضعیت عادی، گزارش مستندی از نحوه انتقال آثار در اختیار رسانه‌ها قرار خواهد گرفت.

سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس، نیز در گفت‌وگو با «شهر مردم» تصریح کرد که همه موزه‌های دولتی شیراز دارای گنجینه‌های امنی هستند که بازدید از آن‌ها تنها برای افرادی بسیار معدود مجاز است.

محسن ضیایی، اظهار داشت: اشیای موزه‌های تخت جمشید، بیشاپور و پارس هر کدام به مخازن امن اختصاصی خود منتقل شده‌اند و امنیت آن‌ها تضمین شده است.

ضیایی در پاسخ به سوال خبرنگار ما که با توجه به برطرف نشدن کامل تهدیدات ایا امکان بازدید از موزه های پارس و تخت جمشید و غیره که اشیا آنها انتقال بافته برای بررسی چگونگی انتقال اشیا مشابه  مجوزی که به خبرنگاران در تهران برای بازدید از موزه ها در روزهای اخیر داده شده موجود دارد  گفت: در شرایط کنونی امکان بازدید از موزه های تخلیه شده فارس وجود ندارد و حتی تصاویر معدودی که از ایمن‌سازی اشیا در موزه ملی تهران منتشر شد، واکنش وزارتخانه  میراث را به دنبال داشت. به دلیل اهمیت و ارزش بسیار بالای این گنجینه‌ها، امنیت آن‌ها در این مرحله کاملاً محرمانه است.

او در پایان زمان بازگشایی موزه‌ها را منوط به صدور بخشنامه و دستورالعمل‌های سراسری وزارت میراث فرهنگی عنوان کرد و اعلام داشت که تا اعلام این دستورالعمل‌ها، موزه‌ها تعطیل باقی خواهند ماند.

**آمادگی در برابر بحران باید پیش از شروع بحران‌های طبیعی یا جنگ صورت گیرد

در شرایط بحرانی مانند بلایای طبیعی یا جنگ، حفاظت از آثار تاریخی نیازمند آمادگی دقیق و برنامه‌ریزی علمی است. سحر فروزان‌پور، کارشناس ارشد حفاظت و مرمت آثار تاریخی، در گفت‌وگو با شهر مردم به تشریح چارچوب‌های ضروری برای حفاظت مؤثر از گنجینه‌های فرهنگی در زمان بحران پرداخت.

کارشناس ارشد حفاظت و مرمت آثار تاریخی گفت: نخستین گام در تدوین هرگونه برنامه مقابله با بحران، انجام یک تحلیل دقیق و جامع از ریسک‌های احتمالی است. این تحلیل باید با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص هر موزه از جمله موقعیت جغرافیایی، نوع مجموعه، زیرساخت‌ها و ابعاد عملیاتی آن صورت گیرد.

وی با اشاره به تهدیداتی چون آتش‌سوزی، سیل، سرقت، حملات تروریستی و جنگ افزود: هر یک از این خطرات نیازمند راهکارها و رویکردهای متفاوتی هستند که بدون تحلیل اولیه امکان‌پذیر نیست.

سحر فروزان‌پور تشکیل «تیم مدیریت بحران» از افراد متخصص و متعهد ضروری خواند و گفت:تیم مدیریت بحران باید متشکل از نیروهای تمام‌وقت، متخصص و متعهد باشد که در ساعات ابتدایی بروز بحران قادر به شناسایی تهدیدات و اجرای سریع اقدامات حفاظتی باشند.

وی ادامه داد: اعضای این تیم باید بر اساس شایستگی‌های فنی، مهارت‌های مدیریتی و توانایی تصمیم‌گیری سریع در شرایط پرتنش انتخاب شوند، چراکه حتی تأخیر چند دقیقه‌ای نیز می‌تواند فرآیند حفاظت یا تخلیه ایمن آثار را به خطر اندازد؛ برای مثال، بسته شدن جاده‌ها در پی تخلیه غیرنظامیان می‌تواند انتقال اشیاء ارزشمند را ناممکن کند.

مدیر داخلی موزه جندی‌شاپور شیراز در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان آثار ارزشمند را برای حفاظت یا تخلیه شناسایی و اولویت‌بندی کرد،  گفت: این بخش نیازمند دقت و ظرافت فراوانی است. باید طبقه‌بندی دقیق بر اساس «ارزش تاریخی، فرهنگی، مادی» و همچنین «میزان شکنندگی» انجام دهد. اولویت اول با ارزشمندترین و شکننده‌ترین اشیاء که باید در اولویت اول و در کوتاه‌ترین زمان ممکن حداکثر طی چند ساعت ابتدایی تخلیه یا محافظت شوند. اشیاء ارزشمند در اولویت دوم نیاز به حفاظت و تخلیه دارند و اشیائیگرانبهایی  که به دلایل مختلف امکان جابجایی ندارند و باید در محل خود محافظت شوند

فروزان‌پور در ادامه افزود: ارزش آثار بر پایه معیارهایی چون اهمیت تاریخی، علمی، هنری و بازار آن‌ها و همچنین جایگاه آن‌ها در سطح ملی و بین‌المللی مشخص می‌شود. در شرایط بحرانی، مدیر بحران باید تصمیم‌گیری‌هایی واقع‌گرایانه و عقلانی داشته باشد. انتخاب بیش از حد آثار برای تخلیه می‌تواند با توجه به محدودیت منابع، روند اجرای موفق عملیات را به خطر اندازد.

وی همچنین تاکید کرد: محل‌های امن نگهداری آثار، علاوه بر امنیت فیزیکی و دسترسی محدود، باید از مراکز حساس، زیرساخت‌های حیاتی و محل تجمعات عمومی فاصله داشته باشند.

این کارشناس حفاظت و مرمت آثار تاریخی توضیح داد: در هنگام بسته بندی هر اثر باید دارای کد شناسایی منحصربه‌فردی باشد که در فهرست‌های دیجیتال و فیزیکی ثبت شده است. تهیه راهنمای دقیق برای بازگشایی بسته‌بندی‌ها نیز از جمله اقدامات حرفه‌ای برای پیشگیری از آسیب در زمان بازگشایی آثار است. همچنین مستندسازی تمامی مراحل از جمله زمان‌بندی، مسئولان اجرا، محل جدید نگهداری و حتی ثبت تصویری وضعیت آثار پیش و پس از بسته‌بندی، برای بازسازی پس از بحران و پیگیری‌های حقوقی در صورت آسیب یا مفقودی اشیاء، ضرورتی جدی است.

فروزان‌پور در پایان خاطرنشان کرد: نکته اصلی این است که علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد از این رو تدوین یک چارچوب جامع برای آمادگی در برابر بحران باید پیش ازشروع بحران های طبیعی یا جنگ صورت گیرد و این کار جز تحلیل دقیق ریسک های مختلف، نیازمند تشکیل تیم‌های تخصصی، اولویت‌بندی منطقی آثار، تأمین منابع کافی و آموزش مستمر به نیروهای پشتیبان از جمله داوطلبان امین است. این رویکرد، ضامن حفظ میراث گران‌بهای ما برای نسل‌های آینده خواهد بود.