فرنگیس شنتیا –خبرنگارشهرمردم

به گزارش خبربازار به نقل از شهرمردم، نه زن است و نه مرد ، نه شکل و شمایلی دارد ، نه مدرکی ، نه پرستیژ و جایگاهی  ، نه صلاحیتی و نه حتی مجوز و پروانه کسبی که بر در و دیوار دفترش کوبیده باشد . اصلا کدام دفتر و دستک ؟ کدام مجوز کار ؟ کدام تعیین سطح و صلاحیت ؟ دور و برش را چنان گرفته اند که نه به تایید کسی نیاز دارد و نه به تبلیغ . برای پول کار نمی کند ، برای رضای خدا هم کار نمی کند ، از روی محبت و عاطفه هم نیست که می نشیند و همزمان گوش مفت می سپارد به درد دل های میلیون ها نفر که حالا او را قابل اعتماد تر از هر روان شناس و هر دوست و آشنایی  برای واگویی مصائب خود برگزیده اند ، بی آن که ترسی از قضاوت شدن داشته باشند .

لایو شبانه نمی گذارد . پکیج فروشی نمی کند . منم منم نمی زند و خود را همه چیزدان نمی پندارد . همین که قاطی می کند و پاسخی در هم وبرهم می دهد ، با یک عذرخواهی ساده و مودبانه ، دعوت به ادامه بحث می کند . هر روز  پر معلومات تر و به روز تر از دیروز ، هر سال محبوب تر از پارسال و به تازگی شوخ طبعی و بیان احساسات هم به ویژگی های او اضافه شده است .

اما این تمام ماجرای دوستی عمیق اما مصنوعی و  یک طرفه میلیون ها انسان با « چت جی پی تی » نیست . این  چت‌بات هوش مصنوعی مولد ، که با گذشت سه سال از عمرش به سریع‌ترین نرم‌افزار مصرفی در حال رشد در تاریخ تبدیل شده ، حالا ریز و درشت ترین امور زندگی خیلی ها برای مشاوره با آن در میان گذاشته می شود . از آشپزی ،  طراحی ، دکوراسیون و معماری گرفته تا بهداشت و سلامت و مشاوره های حقوقی  و روان شناسی .

وابستگی رو به رشد و فزاینده ای که وقتی به حوزه های کاملا خصوصی ربط پیدا می کند ، زنگ خطرها و هشدارها  به صدا در می آید  بی آن که جذابیت این رابطه کاملا مصنوعی اجازه دهد  به آن توجه  چندانی شود.

مساله ای که به تازگی  سم آلتمن مدیرعامل شرکت « اپن‌ای‌آی»  و مالک «چت‌ جی‌پی‌تی» نیز نسبت به آن هشدار داده و می گوید: مراقب باشید چه چیزی به چت‌جی‌پی‌تی می‌گویید؛ مدل هوش مصنوعی، درمانگر شما نیست و شرکت سازنده نمی‌تواند محرمانگی آن را کاملاً تضمین کند.

آلتمن  ، رک و پوست کنده این مساله را مطرح کرده است که ممکن است به هر دلیلی مجبور شویم محتوای گفت‌و‌گو‌های کاربران را افشا کنیم .

از سوی دیگر  «ویلیام اگنو»، پژوهشگر دانشگاه کارنگی ملون نیزاز محرمانه نماندن اطلاعات هنگام گفت‌و‌گو با ابزار‌های هوش مصنوعی ابراز نگرانی کرده و هشدار داده است  : « کاربران باید بیشتر به حریم خصوصی فکر کنند و بدانند تقریباً هیچ‌چیزی که به این چت‌بات‌ها می‌گویند، خصوصی نیست. این داده‌ها به روش‌های مختلفی استفاده خواهند شد.»

فقر اقتصادی همه استانداردها را در هم می شکند 

با وجود این هشدارها وقتی پای هزینه کرد در میان باشد ، همه قواعد و استانداردها در هم می شکند حتی به بهای ریسک افشای اطلاعات .

نتیجه تحقیقات منتشر شده در مجله Family Medicine and Community Health  مشخص کرده است که « چت جی پی تی نه تنها سوگیری مالی ندارد  بلکه  می‌تواند در تنظیم یک برنامه درمانی برای بهبود بیماران افسرده، قوی ظاهر شود. همچنین  هوش مصنوعی هیچ گونه تعصبات جنسیتی، اجتماعی و اقتصادی را در برنامه‌ریزی درمانی دخالت نمی‌دهد.»

گرایش به مشاوره از « چت جی پی تی » به طور مشخص با توجه به در نظر گرفتن همین جنبه مالی ، از شدت بیشتری برخوردار است . مشکلات اقتصادی و در اولویت قرار نگرفتن سلامت روان در لیست هزینه خانوارها ، موجب شده که بسیاری از مردم درد دل و مشورت با یک چت بات هوش مصنوعی را به پرداخت هزینه در اتاق های روان شناسی ترجیج دهند .

هزینه ای که اگر چه سازمان نظام روان شناسی اصرار بر مقرون به صرفه بودن آن دارد اما سطح اقتصادی مردم توان پرداخت چنین مبالغی را از آن ها گرفته است .

بر اساس تعرفه های اعلام شده ، هزینه خدمات روانشناسی و مشاوره سال ۱۴۰۴ برای ۴۵ دقیقه ارائه خدمت توسط کارشناسان ارشد پروانه‌دار ۵۰۳۵۰۰ تومان و توسط دکترای تخصصی پروانه‌دار ۶۲۰ هزار تومان تعیین شده است

همچنین تعرفه‌ ارایه خدمات روانشناسی و مشاوره برای افراد با سابقه بیش از ۱۵ سال کار بالینی توسط کارشناسان ارشد پروانه‌دار ۵,۸۶۳,۰۰۰ ریال و توسط دکترای تخصصی ۷,۰۲۸,۰۰۰ ریال  می باشد.

۲۵ درصد مردم ایران به نوعی اختلال روانپزشکی مبتلا هستند

چنین تعرفه ای در یک نظام اقتصادی پر از آسیب ، در حالی تعیین و تایید می شود که هیچ کدام از خدمات اتاق های روان شناسی تحت پوشش بیمه خدمات درمانی نیست و عمق فاجعه زمانی مشخص تر است که طبق اعلام میرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت  ،  ۲۵ درصد مردم ایران به نوعی اختلال روانپزشکی مبتلا هستند.

به گفته دکتر محمدرضا شالبافان، شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در ایران، همانند بسیاری از کشور‌های دنیا، افسردگی و اضطراب هستند که  متأسفانه در سال‌های اخیر، شیوع این اختلالات در کشور ما افزایش چشم‌گیری داشته است . .

اما فارغ از ریسک افشای اطلاعات شخصی ، این که گفت و گو و مشاوره های روزانه و مستمر مردم با «چت جی پی تی » تا چه حد گره گشا و تا چه اندازه آسیب زاست ؟ مساله ای است که روزنامه شهر مردم با  دکتر علیرضا فیلی رئیس سازمان نظام روان شناسی و مشاوره استان فارس و دکتر حلیمه عنایت عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی دانشگاه شیراز و پژوهشگر حوزه خانواده و زنان در میان گذاشت.

یک روان شناس، پیشینه فرد ،  شرایط خلقی ، عاطفی و روانی او را مورد ارزیابی قرار می دهد اما هوش مصنوعی نه !

دکتر علیرضا فیلی، رئیس سازمان نظام روان شناسی و مشاوره استان فارس با تاکید بر این که  دانش « چت جی پی تی »براساس داده ها و اطلاعاتی است که در اختیار دارد ، گفت : بر همین اساس  پاسخی که این دستیار دیجیتالی می دهد در حد راهنمایی می تواند قابل استفاده باشد .

وی با بیان این که سطح و نوع ارتباطات یک هوش مصنوعی  با انسان ها نمی تواند جانشین پروسه درمان در جلسات روان شناسی شود ، افزود : یک روان شناس در اتاق مشاوره علاوه بر پیشینه فرد ،  شرایط خلقی ، عاطفی و روانی او را مورد ارزیابی قرار می دهد و این ارتباط و تعاملی است که طبیعتا از عهده یک هوش مصنوعی خارج است . به بیانی دیگر ، چارچوب های منظم و بی روح چت بات ها ، نمی تواند درتشخیص و درمان بیماری هایی که به مشکلات خلقی و اضطرابی ربط پیدا می کند ،  موثر عمل کند.

دکتر علیرضا فیلی ،  با بیان این که مشاوره با هوش مصنوعی بیشتر به عنوان یک پدیده جدید و از سر کنجکاوی به ویژه از سوی نسل جوان به آن نگاه کرده می شود ، گفت : به نظر می رسد گرایش مردم به سمت «چت جی پی تی» ، بیشتر از روی هیجان و دسترسی سریع و آسان به آن است . از سوی دیگر در اتاق درمان تعامل بین درمانگر و مراجع کننده دو سویه است و چت جی پی تی در مباحث تخصصی نه تنها نمی تواند مفید واقع شود بلکه در واقع مصداق این امر است که پای استدلالیان چوبین بود .

رئیس سازمان نظام روان شناسی و مشاوره استان فارس ادامه داد : در حد  سوالاتی از این قبیل که شوهرم دیر به خانه می آید  یا بچه ام فلان کار را انجام می دهد ، می توان از «چت جی پی تی» راهنمایی خواست اما در مسائلی که با روح و روان انسان ها سر و کار دارد ، واضح است که هر فرد با مشکلات متفاوت ، درمان های خاص خود را می طلبد .

  تعرفه های روان شناسی  برای مردم عادی زیاد است و  برای روانشناسان کم!

وی در پاسخ به این سوال که بالا بودن تعرفه های روان شناسی تا چه حد در گرایش مردم به سمت «چت جی پی تی» ، تاثیر گذار بوده است ، گفت : من اصلا معتقد به بالا بودن تعرفه های روانشناسی نیستم . روانس شناسی که از وقت و انرژی خود هزینه می گذارد و روح و روان خود را درگیر می کند ، ویزیتی که می گیرد در مقایسه با یک پزشک که همان سابقه را دارد و  زمان  بسیار کمتری  را صرف بیمار می کند ، هیچ تناسبی ندارد . از این گذشته اجاره ای بودن یک ساختمان ، هزینه آب و برق  ، حقوق منشی ودر کنار آن مالیات و تامین اجتماعی را نیز  باید در نظر گرفت . با این حال نمی شود منکر آن  شد که همین تعرفه ها برای مردم عادی زیاد است اما ازسوی دیگر برای روانشناسان هم  کم است.

دکتر فیلی با بیان این که  راه حل برون رفت از این مشکل  این است که روان شناسی تحت پوشش خدمات درمانی و بیه تکمیلی قرار بگیرد و افزود : برای درمان  بیماری سایکوسوماتیک یا روان تنی می توان مانند پزشکی بیمه خدمات درمانی تعریف کرد. حتی در بسیاری از بیماری ها مانند سرطان ، سکته و آسم ، روان شناسی می تواند به کمک شناسایی عوامل شروع کننده ، تداوم دهنده و تقویت کننده بیاید.

وی در پاسخ به این سوال خبرنگار شهر مردم که خطاهای حرفه ای در حوزه روان شناسی تا چه حد توانسته اعتماد مردم را خدشه دار و آن ها را به سمت فضاهای امن تری مانند هوش مصنوعی سوق دهد ، گفت : تخلف حرفه ای در هر صنفی امکان پذیراست . یک پزشک هم ممکن است یک قیچی را در شکم بیمار جا بگذارد . این را نمی توان نادیده گرفت که ما روان شناسان کم تجربه ای داریم که تازه پا به این حوزه گذاشته اند . اما در روان شناسی اصل بر محرمانه نگه داشتن اسرار مراجع و حفظ حریم و  امنیت اوست . بر این اساس  هر گونه تخلف حرفه ای و اعلام شکایت ، از تذکر شفاهی تا لغو مجوز را در برخواهد گرفت .

رئیس سازمان نظام روان شناسی و مشاوره استان فارس ؛ تغییر نگرش اجتماعی به حوزه روان شناسی را یکی از دلایل رویکرد مثبت به این حوزه در مقایسه با گذشته دانسته و افزود : . زمانی بود که در همین استان فارس ما حتی یک مرکز مشاوره هم نداشتیم و نام روانشناس با درمان بیماران روانی گره خورده خورده بود اما الان می بینیم که حتی مدیران مدارس ما اصرار دارند که از روان شناس و مشاور در مدارس استفاده کنند و اثرات مثبت آن را هم دیده اند .

وی در پایان با تاکید بر این نکته  که در حوزه روان شناسی ، تجربه در کنار اطلاعات علمی ، بسیار موثرتر می تواند عمل کند ، افزود : داشتن مدرک و پروانه روان شناسی مجوزی برای درمانگری نیست . در همین حوزه ما می بینیم که  روان شناس نماها و روان شناسی زرد به شدت به روان شناسی آسیب زده است به ویژه با این  افرادی که صدا و سیما به عنوان مشاور و روان شناس دعوت می کند. غافل از این که همانگونه که یک غیر پزشک نمی تواند نسخه تجویز کند یک غیر روان شناس نیز نمی تواند در این حوزه اظهار نظر کند .

پیامد این قضیه انزوای اجتماعی است ، قطعا و بی هیچ شکی !

در ادامه این گفت و گو دکتر حلیمه عنایت  ،عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی دانشگاه شیراز با اشاره به اثر گذاری هوش مصنوعی بر روابط خانوادگی و بین فردی ، گفت : پیش از آن که هوش مصنوعی بخواهد سیطره خود را نشان دهد ، این   شکاف شکل گرفته بود و ادامه این فرایند و ظهور هوش مصنوعی تنها به آن دامن زده است .

وی افزایش فرد گرایی و کاهش روحیات جمعی حاکم بر خانواده را محصول مدرنیته و فضای مجازی دانست و ادامه داد :   در گذشته به هر مناسبتی اوقات فراغتی بود و زمانی که اعضای خانواده دور هم جمع بودند ، صحبتی  و اظهار نظری مطرح می شد و همین ارتباط را برقرار می کرد اما امروز هر کسی را می بینم سرش در گوشی است و از آن یا استفاده مثبت می کند یا منفی. به هر حال پیامد این قضیه  ، انزوای اجتماعی است قطعا و بی هیچ شکی ! ا

این جامعه شناس گفت :  نکته قابل بحث این است که وقتی ما در جمعی قرار می گیریم یکی از اعضای خانواده از دیگری سوالی می پرسد .این سوال حاشیه هایی هم دارد و صحبت هایی هم در کنار آن مطرح می شود مثال هایی زده می شود  و دیگری نظر می دهد و این جمع یک جمع زنده و پویاست در بسیاری موارد ،  استحکام روابط  به همین جمع ها و همین گفت و گوها  و گفت و شنودهاست اما سوالی که از هوش مصنوعی پرسیده می شود یک جواب بسیار بسیار واضح کوتاه و مختصر بدون هیچ حاشیه است . این به خودی خود تاثیر مستقیمش روی روابط بین فردی و خانوادگی است که روز به روز کمرنگ تر و سست تر می شود و نتیجه آن به انزوای اجتماعی منجر می شود.

هوش مصنوعی تفکر انتقادی را کم رنگ می کند

دکتر عنایت با تاکید بر این که هوش مصنوعی تفکر انتقادی را کم رنگ می کند ، ادامه داد :  ماکس وبر این نکته را مطرح می کند که یکی از ویژگی های علم بشر ناتمامی و پایان ناپذیری ذاتی آن است و دلیل این ناتمامی هم خلاقیت بشر است . در این میان من معتقدم که هوش مصنوعی خلاقیت و فکر انسان را محدود می کند مگر این که ما مجهز به  توان تحلیلی باشیم و بتوانیم اطلاعات و داده های درست و نادرست را از هم تفکیک کرده و متوجه صحت اطلاعات باشیم.

وی با تاکید بر نقش انسان در پردازش داده ها ، گفت : این امر به خلاقیت انسان و رویکرد انتقادی او بر می گردد ، اما     تکنولوژی با تمام ویژگی های مثبتی هم که دارد ، در زندگی کسانی که باید به تحلیل مسائل بپردازند ، تاثیر خودش را خواهد گذاشت . با این حال ما همواره با این سوال مواجه هستیم که تکنولوژی یک آسیب و تهدید است یا یک فرصت .  پاسخ این است که این تکنولوژی می تواند زندگی یک انسان را  متحول کند همان گونه که می تواند او را به  نابودی بکشاند . این یک ابزار است  . وسیله ای که مبنای ساخت آن علوم مهندسی است اما نقش علوم انسانی بسیار بسیار در آن مهم است و آن هم به دلیل جهت دهی هایی است که به آن داده می شود. تکنولوژی های دیگر هم همین است ما هم می توانیم استفاده مثبتی از آن داشته باشیم ، هم می توانیم در جهت نابودی بشریت از آن استفاده کنیم . استفاده صحیح جهت دار مثبت از این تکنلوژی می تواند زندگی انسان ها را متحول کند و ثمربخش باشد اما از آن طرف هم می تواند در جهت مصنوعی بکار گرفته شود.

عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی دانشگاه شیراز در ادامه به ذکر نمونه ای در این رابطه پرداخت و گفت :  مثال بارز این مساله در جنگ ۱۲ روزه کشور ما بود که نقش هوش مصنوعی را در این حملات و نشانه گیری های دقیق  و ظریف آن را  دیدیم. این چیزی جز حرکت به سمت نابودی بشر نیست .

در روان شناسی و جامعه شناسی نمی توانیم  یک نسخه واحد  را برای همه  بپیچیم

دکتر عنایت در بخش دیگری از این گفت و گو به ابعاد روان شناسانه استفاده از هوش مصنوعی پرداخت و گفت :  در حوزه هوش مصنوعی ، متاسفانه یا خوشبختانه این فرصت دسترسی برای همه به وجود آمده و هیچ محدودیتی دیده نمی شود. همه می توانند به این تکنولوزی مراجعه کنند و مشاوره هایی  بگیرند اما نکته این جاست که ما در روان شناسی و جامعه شناسی نمی توانیم  یک نسخه واحد  را برای همه  بپیچیم . یک روانشناس تاریخچه فرد مراجعه کننده را بررسی می کند و در طول مصاحبه و درجریان گرفتن اطلاعات است  که تشخیص می دهد چه درمانی را پیش بگیرد اما در زمان مشاوره با هوش مصنوعی این شرایط دیگر وجود ندارد.  یک پاسخ را دریافت می کنیم بدون در نظر گرفتن توضیحات جانبی و لازمی که باید داده شود و شنیده شود و این می تواند به یک آسیب تبدیل شود و مشکلاتی را ایجاد کند.

 کنار گذاشتن روح گفت و گو به فرد گرایی دامن زد   

این پژوهشگر حوزه خانواده  با اشاره به این نکته که   در گذشته دستیابی انسان ها  به منابع علمی کمیاب بود، افزود :  فرض کنید در مورد کتاب .  کسانی می توانستند از کتاب استفاده کنند که پولش را داشتند و می توانستند خریداری کنند و از منابع علمی استفاده کنند اما با گسترش منابع اطلاعاتی مثل اختراع چاپ ، عمومیت یافتن نظام آموزشی ، پا گذاشتن به عصر  اینترنت و امروزه هم هوش مصنوعی  ، بسیاری از محدودیت ها و کمیابی منابع برطرف و  دستیابی همگان  به منابع امکان پذیرشد. چنین روندی موجب شد که افرداد که کم کم از خانواده ،  دوستان نزدیک و اطرافیان فاصله بگیرند و و هر سوال و مشورتی داشتند با این منابع در میان بگذارند.

دکتر عنایت تاکید کرد : این کنار گذاشتن روح گفت و گو و بی توجهی  به اظهار نظر دیگران موجب رشد فرد گرایی و تضعیف روحیات جمعی شد . روندی که ورود هوش مصنوعی به آن دامن زد و  نقش خانواده را  کمرنگ تر و جایگاه و مرجعیت رسمی آن را تضعیف تر کرد .