مشعل‌هایی که روشنی‌بخش نیستند؛ نبود جذابیت مالی یا ضعف مدیریت و زیرساخت‌ها؟ براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس جمع ‌آوری نشدن و استفاده نکردن از گازهای مشعل موجب شده است تا کشور در سال گذشته از درآمد ۴٫۶  میلیارد دلار محروم شود، همچنین از منفعات ۳۳٫۷۹ میلیارد دلاری در یک دهه گذشته اخیر جا بماند به این امر تبعات قابل توجه زیست محیطی را نیز باید اضافه کرد.

به گزارش وقایع‌نیوز: الهام صادقی| آنگونه که آمار و ارقام منتشر شده نشان می‌دهد، تعداد قابل توجهی مشعل در پالایشگاه‌های کشور در حال سوخت است، مشعل‌هایی که بیشتر آنها مربوط به پالایشگاه‌های گازی می‌شود، این در حالی بوده که طبق پژوهش‌های صورت گرفته سوزاندن گازهای همراه نفت از جمله منابع مهم اثرگذار در تولید گازهای گلخانه به شمار می‌رود و به تبع در، مقوله‌ای که جدا از ایجاد طیفی از آلاینده‌ها مشکلات زیست محیطی، همچنین زیان‌های اقتصادی نیز به همراه دارد.

چنین مواردی در شرایطی باید مدنظر قرار گیرد که ایران در سال ۲۰۲۱ با میزان فلرینگ بیش از ۱۸٫۴ میلیارد مترمکعب پس از روسیه دومین کشور جهان در این زمینه بوده، جایگاهی که بیانگر موفق نبودن تدابیر اندیشیده شده در زمینه کاهش فلرینگ است، چرا که پیش از این بازه زمانی به عبارتی در سال ۲۰۱۸ ایران در جایگاه سوم و بعد از عراق قرار داشته و به این ترتیب وضعیت موجود از دو مقوله خارج نیست، یا طرح‌های مدنظر جهت اجرا در این زمینه مورد توجه قرار نگرفته است، یا تدابیر جدی و اثرگذاری اندیشیده نشده است.

مشعل‌هایی روشنی بخش نیستد

به این ترتیب شاید بتوان گفت حداقل تا به امروز یکی از اصلی‌ترین منابع آلاینده در جنوب کشور، سوختن این مشعل‌ها است، هرچند که به طور قطع دامنه این آلاینده‌ها به شهرهای دیگر نیز تسری می‌یابد.

این در حالی بوده که مروری بر تجربه مشعل سوزی در دیگر کشورهای جهان حکایت از آن دارد، بسیاری از آنها توانسته اند با سیاستگذاری‌های اثرگذار و تدوین قوانین ویژه در این زمینه حجم فلرینگ تولید شده خود را کاهش دهند.

کشورهایی که حتی در زمره کشورهای پیشرفته جهان قرار ندارند. به طور نمونه می‌توان به نیجریه اشاره کرد، چرا که این کشور در فاصله سال‌های ۱۹۷۵ تا ۲۰۲۱ میلادی موفق شده با اتخاذ راهکارهای تاثیرگذار، حجم‌ مشعل ‌سوزی را بالغ بر ۷۰ درصد کاهش دهند، علاوه بر این تقلیل دادن شدت فلرینگ به عبارتی مقدار فلرینگی که به ‌ازای تولید هر بشکه نفت، ایجاد می‌شود را نیز به یک سوم برساند.

در این راستا البته چندی پیش یکی از مسئولان پالایشگاه هشتم مجتمع گاز پارس جنوبی از این موضوع خبر داد که امسال در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۱ با شاهد کاهش در آمارهای مربوط به این مقوله در ایران بوده ایم، طبق اظهارات وی مقدار تولید گاز ١٣.٥ درصد کاهش یافته است، این رقم برای تولید گاز مایع (LPG) به ٢٧ درصد در این پالایشگاه رسیده و مهمتر اینکه میزان مشعل سوزی هم روند نزولی ۹۱ درصدی را به ثبت رسانده است.

آمارهای وزارت نفت چه می‌گوید؟

با این وجود اما دامنه این مقوله فراتر است یک یا چند واحد پالایشگاهی است، زیرا مجموع به طور نمونه آمارهای وزارت نفت در سال ‌۱۴۰۱ نشان می‌دهد، حدود ۱۸٫۴۳۷‌میلیارد مترمکعب گاز مشعل در ایران سوزانده شده است، به عبارتی حجم مشعل‌‌‌‌‌‌ سوزی روزانه در ایران‌ برابر ۵۰٫۵ میلیون مترمکعب بوده که گفته می‌شود معادل ظرفیت حدود دو فاز ‌پارس‌‌‌‌‌‌جنوبی است.

البته از آنجا که تولیدات مربوط به حوزه نفت و گاز در ایران همواره تحت تاثیر تحریم‌ها همچنین تحولات بوده و به تبع فراز و فرودهایی داشته، بنابراین میزان حجم فلرینگ هم با نوسان روبه رو بوده است.

به رغم همه این‌ها ولی به نظر می‌رسد، میزان فلرینگ در دهه اخیر روند صعودی را تجربه کرده که این موضوع را به ذهن متبادر می‌سازد، میزان گاز مشعلی که به ازای تولید هر بشکه نفت سوزانده می‌شود، جدا از مقدار تولید نفت در مجموع روند افزایشی را در ایران تجربه کرده است.

نگاهی به مرور احکام برنامه ششم توسعه

در این میان یک نکته تامل برانگیز وجود دارد، اینکه براساس احکام برنامه ششم توسعه، دولت مکلف به این امر شده بود که در قالب طرح‌‌های کنترل، مهار، جمع‌آوری و بهره‌ برداری از گاز‌های همراه تولید نفت و مشعل در همه میدان‌های نفتی و تاسیسات صنعت نفت بتواند ۹۰ درصد گاز‌های مشعل را تا سال پایانی این برنامه مهار و کنترل کند. آنچه که به نظر می‌رسد، به درستی محقق نشده است و اکنون نیز با توجه به تمدید زمان اجرای این برنامه تا پایان سال باز نیز به نظر نمی رسد، دستیابی به هدف گذاری‌های مورد نظر آنگونه که باید میسر باشد.

در این میان البته برخی از کارشناسان معتقدند، مواردی مانند، نبود جذابیت مالی برای اجرایی شدن پروژه‌های مربوط به کاهش فلرینگ یا موجود نبودن زیرساخت‌های لازم در کنار عدم مشارکت موثر بخش خصوصی در این زمینه از دلایلی به شمار می‌رود که موجب شده تا ایران دومین کشور جهان و البته اولین کشور در خاورمیانه در زمینه مشعل سوزی و میزان فلرینگ باشد.

در این راستا البته عده دیگری از کارشناسان بر این باور هستند، درحال حاضر در بسیاری از واحدهای پتروشیمی این روند به صفر رسیده است. هرچند که بیشتر آلودگی ناشی از فلرینگ به پالایشگاه‌های گازی اختصاص دارد، ولی از آنجا که بخش عمده‌ای از این موارد مربوط به پالایشگاه‌های گازی می‌شود که مجموعه‌هایی دولتی بوده و براین اساس کار خاموش کردن فلرها روند کندی دارد. همچنین بسیاری از این مشعل‌ها در قالب پیلوت روشن هستند که این امر اجتناب ناپذیر است، چرا که در صورت وقوع حوادثی احتمالی وجود آنها اهمیت دارد.

امکان میلیاردی که بی‌توجهی به گازهای مشعل دارد

در کنار همه این موارد اما واقعیت این بوده که به رغم تکالیف قانونی متعدد که مدنظر قرار گرفته، همچنین برنامه‌‌‌‌‌‌ ریزی‌های مختلف با هدف کاهش گازهای مشعل در سال‌‌های گذشته که بر آنها تاکید شده است، باز هم میزان قابل توجهی از این گازها سوزانده می‌‌شود، گازهایی که به علت فراهم نبودن زیرساخت‌ مناسب قابل فروش یا فرآوری نیستند در حالی که با برنامه ریزی و اجرای ایده‌های کارشناسانه  این گازها می‌توانند آورده اقتصادی بسیاری برای کشور با خود به همراه داشته باشد.

به طور مثال باید توجه داشت، جمع ‌آوری نشدن و عدم استفاده از گازهای مشعل طبق با گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، کشورمان را از دستیابی به درآمدی در حدود ۴٫۶  میلیارد دلار در سال گذشته محروم کرده است، علاوه به طور کلی این امر موجب شده تا امکان تحقق  ۳۳٫۷۹ میلیارد دلار درآمد نیز در بازه زمانی دهه گذشته اخیر نیز از کشور سلب شود.

مشعل سوزی در مقیاس جهانی

در این زمینه اشاره به این پدیده در جهان نیز خالی از لطف نیست، براین اساس باید عنوان کرد، در مقیاس جهانی حجم مشعل ‌‌‌‌‌‌سوزی در جهان در سال‌۲۰۲۱ به طور تقریبی برابر میزان مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا برآورد می‌شود، همچنین این رقم حدود ۳۷ درصد گازی طبیعی بوده که سالانه در اتحادیه اروپا مصرف می‌شود. نکته مهم دیگر در این خصوص چنین بوده که انتشار بیش از ۴۰۰‌میلیون ‌تن گاز دی‌ اکسیدکربن که رقمی معادل ۱٫۲‌درصد از مقدار کل انتشار گاز دی‌‌‌‌‌‌اکسید‌کربن در جهان است، علاوه بر آن علت بخش قابل توجهی از آلاینده‌‌‌‌‌‌‌های مخرب دیگر به جو ‌زمین، فلرینگ بوده ‌است.

به هر حال باید این موضوع مدنظر قرار گیرد که علاوه بر ضرورت داشتن و اجرایی کردن یک برنامه اصولی در زمینه جمع آوری و بهره بردن از گازهای مشعل که در آن اهداف اقتصادی برای کشورمان اهمیت دارد، نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این بوده که در راستای کاهش میزان آلاینده‌ها و عملیاتی شدن قانون هوای پاک که ۲۵ تیرماه سال ۱۳۹۶ از سوی مجلس به تصویب رسیده است، برنامه ریزی و فراهم کردن بسترهای لازم برای اجرای  طرح‌های بهینه سازی و ارتقاء کمیت و کیفیت فرآورده‌های پالایشگاهی نیز مقوله‌ای مهم به شمار می‌رود، آنچه که در کنار برقراری امنیت سوخت در کشور، همچنین تولید محصولات راهبردی بسترساز رشد میزان درآمد‌های ارزی می‌شود، براین اساس ضرورت دارد، ساماندهی، کنترل و مهار مشعل سوزی به طور اصولی و با درنظر گرفتن ضمانت‌های اجرایی مورد توجه قرار گیرد.