از ۳۲۰۰ اثر تاریخی ثبت ملی فارس تنها ۷۰۰ اثر حریم مصوب دارد

  کمربند حفاظتی تنها برای ۲۱ درصد از آثار ثبت ملی استان فارس !

فاطمه مقدم –  شهرمردم

به گزارش شهرمردم به نقل از وقایع نیوز، داشتن حریم مصوب برای آثار تاریخی عامل بازدارنده ای از  تخریب، تجاوز به حریم، و آسیب‌های ناشی از ساخت و سازهای غیر مجاز است. بنا به گفته رئیس سازمان بازرسی کل کشور از میان بیش از ۳۴ هزار اثر ثبت‌شده در فهرست میراث ملی، تنها حدود ۴ هزار اثر دارای حریم مصوب هستند. ذبیح‌ا… خدائیان با بیان اینکه نبود حریم مصوب برای بخش عمده‌ای از آثار تاریخی، زمینه‌ساز تعرض، تخریب و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در مجاورت این آثار می‌شود، خواستار تسریع در اجرای طرح جامع کاداستر آثار تاریخی شد. طرحی که برای حفظ و نگهداری اصولی آثار میراثی نظیر فارس که با ۳ هزار اثر ثبتی رتبه نخست کشور را در تعداد آثار ثبتی به خود اختصاص داده‌است همچنین با توجه به اینکه فارس استانی کشاورزی است از اهمیتی ویژه برخوردار است. اما مسئله بزرگ این است که این این تعیین حریم  همکاری چند وزارتخانه و ارگان استانی را می طلبد وزارت میراث فرهنگی واداره کل میراث به عنوان مجری سیاست ها در استان با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و ارگان متبوعش در استان سازمان ثبت اسناد و سایر دستگاه‌های مسئول که همین هماهنگی خود کاری بسیار دشوار و تا حدی غیر ممکن است.

* عرصه و حریم، شناسنامه‌ پنهان آثار تاریخی است

رئیس انجمن صنفی اساتید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس در گفت و گو با شهرمردم بر اهمیت راهبردی تعیین عرصه و حریم آثار تاریخی و فرهنگی و نقش هویت‌ساز این محدوده‌ها گفت: عرصه و حریم هر اثر تاریخی، نه‌تنها بخشی از ساختار فیزیکی آن، بلکه جزئی اساسی از هویت فرهنگی، تاریخی و منظری آن اثر محسوب می‌شود. این آثار در بستر خاصی زاده شده‌اند و هویت خود را از همان فضا گرفته‌اند. اگر این بستر از اثر جدا شود، معنا و مفهوم آن نیز از بین می‌رود.

علیرضا عسکری چاوردی، با بیان اینکه حیات آثار باستانی در گرو حفظ محیط پیرامونی آن‌هاست افزود: یک بنای تاریخی فقط در بستر طبیعی و فرهنگی خاصی معنا پیدا می‌کند. حذف عرصه و حریم، انسجام و اصالت اثر را مخدوش می‌کند و در نهایت هویت منظر تاریخی اطراف آن از میان می‌رود.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در ادامه با اشاره به اهمیت این موضوع در سطح بین‌المللی خاطرنشان کرد:در خصوص آثار ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی، این حساسیت حتی بیشتر است. بسیاری از آثار تاریخی کشور ما به دلیل پیوند عمیق با بستر طبیعی و فرهنگی خود توانسته‌اند شرایط ثبت جهانی را کسب کنند. معیارهای یونسکو، مانند خلاقیت، نوآوری و تعامل با منظر طبیعی، ریشه در همین بستر دارند.

عسکری عرصه و حریم آثار را خاستگاه دانش بشری دانست و گفت:این محدوده‌ها در واقع محل تولد بخش‌هایی از دانش، هنر و فناوری بشری در دوره‌های تاریخی مختلف بوده‌اند. حفاظت از آن‌ها، حفاظت از حافظه تمدن انسانی است.

وی در پایان با تأکید بر وظایف حاکمیتی دولت‌ها در این زمینه اظهار داشت:امروزه در سطح جهانی، حفظ عرصه‌ها و حرایم آثار تاریخی وظیفه‌ای قانونی و بین‌المللی است. دولت‌ها موظف‌اند بر اساس قوانین داخلی و کنوانسیون‌های جهانی مانند یونسکو، از این آثار به‌درستی محافظت کرده، آن‌ها را معرفی و به‌صورت علمی و فرهنگی از آن‌ها بهره‌برداری کنند.

رئیس انجمن صنفی اساتید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس همچنین با اشاره به برنامه هفتم توسعه کشور، خواستار بازنگری دقیق، علمی و فنی در تعیین حریم‌های حفاظتی شد و افزود:تعریف عرصه و حریم باید مبتنی بر اصول علمی، حقوقی و تخصصی باشد تا توسعه، همسو با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی کشور پیش رود.

*** کمربند حفاظتی تنها برای ۲۱ درصد از آثار ثبت ملی استان فارس !

حفاظت از یک اثر تاریخی تنها به معنای جلوگیری از تخریب آن نیست؛ بلکه باید محیط پیرامون اثر نیز به‌گونه‌ای حفظ شود که امکان تماشا و درک ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و محیط جغرافیای آن فراهم باشد حال با وجود آنکه داشتن «حریم مصوب» برای آثار تاریخی مانند کمربندی محافظ عمل می‌کند و با این حال اینکه از میان سه هزار اثر ثبتی فارس چند اثر داری حریم تنها تعداد معدودی دارای حریم مصوب هستند.

بر اساس اظهارات افشین ابراهیمی، معاون میراث فرهنگی استان فارس و مدیر پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس، مطالعات باستان‌شناسی فارس  منجر به شناسایی نزدیک به ۷ هزار اثر و محوطه تاریخی شده است. از این تعداد، ۳۲۷۳ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. با این حال، تنها حدود ۷۰۰ محوطه و بنا دارای عرصه و حریم مصوب هستند یعنی چیزی در حدود ۲۱ درصد از آثار ثبت ملی فارس حریم تعیین شده دارند که نشان‌دهنده شکاف قابل توجهی میان آثار ثبت ملی شده و آثار دارای حریم حفاظتی است.

ابراهیمی با تاکید بر گستردگی آثار تاریخی در استان تاکید کرد و گفت: روشن است که تعیین عرصه و حریم حفاظتی این تعداد گسترده از آثار و بناهای تاریخی در سطح استان زمان بر بوده و به نوعی  تعیین عرصه و حریم برای آثار کشف شده دشوار است.

وی همچنین به وجود محوطه‌ها و بناهای شاخصی اشاره کرد که تاکنون تعیین عرصه و حریم نشده‌اند، از جمله محوطه تاریخی سر مشهد کازرون، نقش برجسته کورنگون و دخمه سنگی دائو دختر در شهرستان رستم.

معاون میراث فرهنگی استان فارس در ادامه گفت: با توجه به تعدد آثار تاریخی موجود در فارس برنامه ریزی برای تعیین عرصه و حریم آثار با اولویت قراردادن محوطه ها و آثار شاخصی که در معرض تهدید و تخریب  قرار دارند انجام خواهد گرفت.

ابراهیمی مهم‌ترین چالش‌ها بر سر راه تعیین حریم آثار تاریخی در فارس را کمبود بودجه خواند و گفت: کمبود بودجه، مشکلاتی را در چندین سطح ایجاد می‌کند اول آنکه بدون بودجه کافی، امکان انجام مطالعات جامع و دقیق باستان‌شناسی و معماری برای تعیین دقیق عرصه و حریم میسر نیست که این امر احتمال بروز تخریب و تغییر کاربری در حریم، به دلیل عدم روشنی مرزها را افزایش می دهد.  از سوی دیگر تملک و آزادسازی اراضی واقع در عرصه و حریم آثار تاریخی، مستلزم هزینه‌های قابل توجهی است. نبود بودجه کافی، روند تملک را کند و در برخی موارد، غیرممکن می‌کند. این امر منجر به تداوم ساخت و سازها و ایجاد مزاحمت‌هایی برای آثار تاریخی می‌شود. از سوی دیگر عدم تخصیص بودجه، محدودیت‌هایی در اجرای طرح‌های حفاظتی، مرمتی و احیای آثار تاریخی بدون حریم ایجاد می‌کند به عنوان مثال، مرمت و بازسازی، حفاظت از محیط پیرامونی، و انجام اقدامات پیشگیرانه، همگی با کمبود منابع مالی مواجه می‌شوند.

ابراهیمی با هشدار در خصوص تبعات عدم حریم‌گذاری آثار تاریخی اظهار داشت: عدم تعیین حریم برای آثار تاریخی منجر به تعرض به آنها با انجام فعالیت‌های مختلف در محیط های پیرامونی آثار خواهد شد از جمله فعالیت‌های معدن‌کاوی که می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به ساختار و محیط اطراف آثار آسیب برساند یا فعالیت‌های کشاورزی نظیر تسطیح اراضی پیرامونی آثار که در آثار حریم گذاری نشده بدون هیچ مانعی انجام می‌شود و فعالیت‌های عمرانی مانند ساخت جاده و تاسیسات شهری و روستایی که در نزدیکی آثاری که خود عاملی برای تهدید یکپارچگی و منظر تاریخی آثار است.

وی در پایان با توجه به کثرت آثار تاریخی در استان فارس، خاطرنشان کرد: برنامه معاونت میراث فرهنگی فارس برای تعیین عرصه و حریم آثار، مبتنی بر اولویت‌بندی محوطه‌ها و آثار شاخصی است که بیشتر در معرض تهدید و تخریب قرار دارند. این رویکرد به منظور تمرکز منابع محدود بر آسیب‌پذیرترین آثار و جلوگیری از تخریب غیرقابل بازگشت آنها اتخاذ شده است.

*****گام های  بیشاپور برای تبدیل به تخت جمشید دوم فارس!

افشین ابراهیمی مدیر پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در بخشی دیگر از این گفت و گو با شهرمردم با اشاره به اینکه در راستای حفظ و ارتقای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی مجموعه بیشاپور و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای بازدید گردشگران تلاش‌های مستمر در زمینه مرمت، حفاظت، و ساماندهی محوطه تاریخی بیشاپور انجام شده که به ارتقای امنیت وبهبود تجربه بازدید گردشگران از این اثر تاریخی منحصر به فرد کمک کرده است.

به گفته بیشتر پروژه‌های مرمتی و ساماندهی اجرا شده در محوطه تاریخی بیشاپور با تأمین اعتبارهای ملی و منابع نفتی همراه بوده‌اند.

ابراهیمی پروژه‌های انجام شده در محوطه بیشاپور و تنگ چوگان را در چندین حوزه مختلف تقسیم‌بندی کرد و گفت: جز انجام کارهای حفاظتی و مرمتی نظیر حفاظت و مرمت اشیاء منتخب موزه پیشاپور،  حفاظت و مرمت اضطراری نقش برجسته پیروزی شاپور اول بر امپراتور روم که به طور کامل انجام شده اند در بخش ساماندهی مسیرها و دسترسی‌ها، پروژه‌هایی نظیر بهسازی مسیر بازدید ارگ حکومتی بیشاپور، سنگ‌فرش مسیر منتهی به نقوش صخره‌ای تنگ چوگان در دو فاز، و ایجاد مسیرهای دسترسی به مجسمه آناهیتا و ساختمان حوزه به طور کامل انجام گرفته است.

معاون میراث فرهنگی فارس همچنین به تدابیر حفاظتی در راستای ایمنی بازدیدکنندگان اشاره کرد و افزود: به منظور تسهیل بازدید و حفاظت از آثار، مسیرهای بازدید ایمن طراحی و اجرا شده است؛ از جمله مسیرهای دسترسی ایمن به مجسمه آناهیتا و مسیر میان مجسمه آناهیتا تا ساختمان حوزه که با موفقیت به انجام رسیده‌اند. علاوه بر این، فنس‌های حفاظتی در نقاط مورد نیاز نصب شده است. ما همچنین مبلمان محیطی را در این مجموعه اجرا کرده‌ایم که باعث بهبود تجربه گردشگران و ایجاد فضایی دلپذیرتر در مجموعه شده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در ادامه بیان کرد: برای افزایش امنیت محوطه بیشاپور نصب و راه اندازی سیستم‌های حفاظتی شامل نصب دوربین‌های مداربسته و راه‌اندازی اتاق کنترل و پایش نیز اجرا شده است و هم‌اکنون این سیستم‌ها به طور فعال مشغول به کار هستند که این اقدامات به ارتقای امنیت و حفاظت از مجموعه