پیروزی چربی و غبار بر ۱۱ سال مرمت گنبد مسجد امام اصفهان/ داربست‌ها عامل اصلی نواقص گنبد ثبت جهانی معرفی شدند
پس از گذشت ۱۱ سال از مرمت گنبد مسجد امام اصفهان و صرف ۶ میلیارد تومان هزینه، درنهایت داربست‌ها عامل اصلی نواقص باقی‌مانده روی گنبد معرفی و گرد و غبار، آلودگی و چربی نشسته بر روی کاشی‌ها پیروز میدان شدند.

به گزارش پایگاه خبری وقایع نیوز به نقل از ایلنا، پس از حواشی متعدد درباره نحوه‌ی مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله که در نتیجه‌ی آن شاهد دو رنگ شدن ترک‌های این گنبد و همچنین جا نیفتادن برخی لچک‌های آن بودیم، این‌بار نوبت به گنبد مسجد امام (ره) یا همان مسجد جامع عباسی در میدان نقش جهان رسیده است.

علیرضا ایزدی (مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان) با اشاره به حواشی مرمت گنبد مسجد امام گفت: طی یک قرن اخیر بیش از ۳ بار آنهم در طی سال‌های ۱۳۱۶.۱۳۲۸ مرمت کلی و در دهه ۴۰ مرمت جزئی روی این گنبد انجام شده به‌ویژه در دهه ۸۰ خورشیدی به‌طور کامل مرمت شده است. با توجه به مرمت‌های اساسی متعدد روی گنبد در طی ۴۰۰ سال گذشته، باید گفت دیگر هیچ‌ کاشی اصیل صفوی روی آن باقی نمانده. ضمن آنکه این روزها با انواع آلودگی‌های موجود در هوا عمر کاشی‌ها کاهش یافته، بر همین اساس و بر پایایه‌ی برآوردها گفته می‌شود عمر مفید کاشی‌ها حدود ۲۵ تا ۳۰ سال است.

او ادامه داد: از سال‌های ۷۹ تا حدود سال ۸۵ مرمت‌های اساسی بر روی گنبد مسجد امام درجریان بود که با معرفی و انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۱۳۸۵ این مرمت‌ها به دلیل برنامه‌های مختلفی که بنا بود برگزار شود، متوقف و داربست‌ها باز شدند. این گنبد بسیار عظیم است و ۱۶ ترک دارد. ۳ ترک آن در آن زمان مرمت نشده باقی ماند. در سال ۱۳۸۹ برآن شدند که ۳ ترک باقی مانده در ضلع جنوب غربی گنبد مسجد امام که از قضا در بخشی قرار دارد که باران خور و آفتاب خور آن زیاد است، را مرمت کنند. در آن سال مطرح شد که علاوه بر ضلع جنوب غربی، تعدادی از کاشی‌هایی که قبلا مرمت شده بود در ضلع شرقی گنبد دارای ایراداتی است. از این رو تصمیم برآن شد تا تمام گنبد مرمت و ایرادات به طور کامل حذف شود. باتوجه به آنکه بیش از ۵۰۰ هزار قطعه کاشی روی این گنبد قرار دارد و بزرگ‌ترین گنبد کاشی‌کاری جهان است و از آنجایی که وضعیت مالی بخش میراث فرهنگی نیز خوب نیست، مرمت ۱۶ ترک آن بیش از ۱۱ سال طول کشید. ترک‌ها یک به یک تعویض، زیرساخت‌های گنبد اصلاح و کاشی‌ها در جای خود نصب شدند.

به گفته ایزدی، درنهایت کاشی‌های قدیمی که قابل اصلاح و نگهداری بود نصب شد که حدود ۲۰ درصد کاشی‌ها را دربرمی‌گرفت. این درحالی است که مرمت گنبد مسجد امام در فاصله زمانی حدود ۴ تا ۵ سال از مرمت اصولی قبل از آن انجام گرفته و با این وجود بیش از ۸۰ درصد کاشی‌های آن تعویض شده است.

او درخصوص چرایی تغییر رنگ و نقش گل‌های ختایی و طرح و نقش‌های روی کاشی‌های گنبد مسجد امام اصفهان نیز گفت: سه گنبد مهم اعم از گنبد مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد چهارباغ در اصفهان وجود دارند که نقش و نگارهای زیبایی دارند. روی کاشی‌های این گنبدها، طرح‌های اسلیمی و ختایی و گل‌های لاله عباسی طراحی شده است. تعداد این گل‌ها زیاد و گاها برخی از آن‌ها بسیار کوچک و ظریف هستند. مرمتگران به‌ویژه در مرمت طرح‌های گل‌های لاله‌عباسی گنبد متوجه شدند که در مرمت‌های دهه‌های گذشته در رنگ‌بندی برخی از این گل‌ها ایرادهایی وجود داشته، حتا آلودگی‌های هوا که طی دو دهه اخیر در اصفهان همچون سایر کلانشهرهای دیگر رخ داده، بر این امر بی‌تاثیر نبوده از این رو با نظر کارشناسان خبره و شورای فنی وزارتخانه، رنگ‌های غالب به عنوان رنگ‌های گل‌های اصلی انتخاب شدند. در دوره‌های گذشته مرمت‌ها عمدتا به شکل سنتی انجام می‌شد و نظارت‌هایی که امروز وجود دارد، نبود.

ایزدی درخصوص چرایی مات بودن بخش‌هایی از کاشی‌های جدید نسبت به سایر کاشی‌های گنبد که حتا در عکس‌هایی که در اختیار ما قرار داده‌اند نیز مشهور است، گفت: زاویه تابش خورشید در بخش‌هایی متفاوت است و ممکن است بخش‌هایی از گنبد در عکس‌ها و تصاویر مات به نظر آید. البته نباید فراموش کرد که این کاشی‌ها عایق ندارند و تنها ملات آن‌ها گچ است. برای آنکه باران روی گنبد باقی نماند از روغن کوهان شتر استفاده می‌کنند. بر اثر استفاده از این روغن، سطح گنبد لیز و سبب می‌شود باران و برف روی آن باقی نماند. البته در این چند هفته در اصفهان نیز مانند تهران، چند طوفان خاک داشتیم که موجب تعطیلی شهر شد. از آنجا که کل گنبد ایزوله شده گرد و غبار در ارتفاع ۵۴ متری روی چربی‌ها نشسته و سبب شده تا بخش‌هایی از گنبد مات شود. با اولین بارندگی این گرد و غبار شسته خواهد شد و عکس‌هایی را منتشر خواهیم کرد که دیگر مات نیستند.

حسین مصدق‌زاده مرمتگری است که اوایل سال ۸۰ شروع به مرمت گنبد مسجد امام کرد اما امروز مرمت این گنبد توسط خانواده پاکدل انجام می‌شود که به گفته مسئولان میراث اصفهان، این خانواده سه نسل است در حوزه مرمت فعال هستند. با این وجود شاهد بوجود آمدن مشکلات زیادی از جمله بوجود آمدن اعوجاج در راس گنبد هستیم. مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان دراین باره نیز گفت: نباید فراموش کرد که حدود ۱۱ سال است داربست‌ها روی گنبد مسجد امام برپا بوده‌اند. حجم سنگینی از آهن که بر روی حجم سنگین گنبد بنا شده بود. از این رو زمانی که مرمتگران در صدد بازکردن داربست‌ها برآمدند متوجه شدند که بخش‌هایی بر اثر فشار داربست‌ها به صورت مقطعی آسیب دیده‌اند. اما نگرانی اصلی درخصوص ترک ۱۵ و ۱۶ است که در قسمت اتصال آن‌ها در راس گنبد شاهد ناهمواری و اعوجاج هستیم. وجود داربست‌ها مانع دیده شدن این اعوجاج شده بود. باتوجه به آنکه همچنان کارگاه مرمتی تحویل داده نشده، مرمتگر موظف است ایراد را رفع و گنبد را بدون نقص تحویل دهد. ما اصل بوجود آمدن این مشکل را می‌پذیریم و پیمانکار نیز دربرابر آن مسئول است. ما نیز این قصور را درخصوص میراث جهانی می‌پذیریم.

او دلیل عدم توجه پیمانکار و مرمتگر گنبد مسجد امام درخصوص وضعیت این گنبد را حجم عظیم داربست‌هایی عنوان کرد که روی گنبد بنا شده بودند و گفت: برخی از این ایرادات زیر داربست‌ها بودند و تا زمانی که داربست‌ها باز نشوند خودشان را نشان نمی‌دهند. هرچند همین زمان طولانی ۱۱ساله که داربست‌ها روی گنبد بودند نیز مشکل ساز شده است. حجم کار زیاد بود و بودجه نداشتیم از این رو کار طولانی مدت شد. کار مرمت ظرافت‌هایی دارد که با ساخت و ساز فرق می‌کند. در ارتفاع ۵۰ متری کار کردن ظرافت‌هایی دارد که باید مد نظر قرار گیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان در پاسخ به این سئوال که اکنون با وجود تمام نقدهایی که وجوددارد و مشکلاتی که از سوی وزارتخانه و مرمتگر پذیرفته شده، چه تضمینی وجود دارد که دو سال دیگر شاهد بروز نقص‌های بزرگ‌تر و ریزش کاشی‌های گنبد مسجد امام نباشیم، گفت: مرمت یک امر مستمر در بناهای تاریخی است. البته نمی‌خواهیم با این صحبت‌ها کارمان را توجیح کنیم. درواقع از عمر مفید این کاشی‌ها ۱۱ سال کاسته شده و این گنبد در بهترین شرایط بین ۱۵ تا ۲۰ سال دیگر نیازمند مرمت است. البته این نگرانی به جاست.

ایزدی درخصوص بودجه‌ای که طی ۱۱ سال گذشته صرف مرمت گنبد مسجد امام اصفهان شده است نیز گفت: تاکنون حدود ۶ میلیارد تومان هزینه شده است. اکنون نیز مرمت‌های لازم و نواقص موجود بدون دریافت هزینه اضافه توسط مرمتگر و با حضور ناظران میراث انجام خواهد شد.

البته حسین پاکدل (مرمت‌کار گنبد مسجد امام(ره) ) نیز با پذیرش تمام نقص‌هایی که مرمت در گنبد ایجاد شده، گفته است: اگر کسی مشکلی در کار می‌بیند به من اعلام کند، من هم خوشحالم می‌شوم بتوانم نقص کارم را رفع کنم؛ چون بنا برای دنیا است و کاری به من ندارد. در طول روند کار کسی به من نقد نکرد. قبل از باز شدن داربست‌ها قسمت‌هایی که از دید خودم در اثر ضربه از سمت داربست آسیب دیده را در حال رفع کردن هستم.