اسکراپ یا همان اوراق کشتی صنعت اشتغالزایی است. این صنعت حدود ۸۰ سال قبل یعنی اواسط دهه ۴۰ میلادی در کشورهای اروپای جنگ‌زده و آمریکا فعالیت خود را آغاز کرد و تا سال‌ها این روند ادامه داشت و خبری از اوراق کشتی در سایر مناطق دنیا نبود. تا اینکه حدود سه دهه قبل به دو دلیل عمده به کشورهای آسیای جنوب شرقی منتقل شد؛ یکی افزایش دستمزدها در کشورهای به‌اصطلاح توسعه‌یافته که صاحبان کارخانه‌های اوراق کشتی را تحت فشار قرار داد و دیگری مقررات محیط‌زیست و سخت‌تر شدن فرآیندهای اسکراپ کشتی بود.

به گزارش وقایع نیوز: به‌این‌ترتیب کشورهای ویتنام، بنگلادش، فیلیپین، پاکستان، هند و چین به واسطه نبود قوانین سفت‌وسخت زیست‌محیطی به مراکز عمده اوراق کشتی تبدیل شدند. حدود ۱۴ سال قبل یعنی در سال ۲۰۰۹ میلادی کنوانسیون اوراق کشتی(Ship Of Recycling Environmentally & Safe) تصویب شد.

کنوانسیونی که بر اساس آن دستورالعمل چگونگی فروش شناورها برای اوراق کردن، دفع مواد سمی و خطرناک، شرایط محیط‌زیستی و نحوه اوراق کشتی‌ها با رعایت نکات ایمنی و ملاحظات زیست‌محیطی و با تأکید بر حفظ سالمت انسان‌ها تدوین و زمینه توسعه زیرساخت‌های مربوط به اوراق کشتی در سراسر دنیا را فراهم کرد. این‌گونه شد که کشورهای توسعه‌یافته بار دیگر به سمت‌وسوی این صنعت پردرآمد کشیده شدند و روی توسعه آن تمرکز ویژه‌ای کرده‌اند.

در حالی امروز چین آسیایی و نروژ اروپایی دو قطب اسکراپ دنیا را در اختیار دارند که کشورمان با بیش از نیم‌قرن تجربه در صنعت کشتی‌سازی هنوز زیرساخت‌های لازم برای اوراق کشتی را در اختیار ندارد.

اسکراپ؛ شغلی با ضریب ۱۰ برابری اشتغالزایی

به گفته صاحب‌نظران و فعالان حوزه دریا با توجه به ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور از سوی رهبر معظم انقلاب، اسکراپ کشتی با ضریب اشتغالزایی ۱۰ برابری می‌تواند نقش بسیار بالایی در توسعه شهرهای ساحلی و ۲۷ شهرک ساحلی داشته باشد که در دستور کار دولت قرار دارد. یکی از مسائلی که طی دهه‌ای اخیر کشور در بحث اسکراپ با آن مواجه بوده، سختگیری‌های سازمان محیط‌زیست است. این سازمان می‌گوید به‌هیچ‌عنوان اجازه راه‌اندازی کارخانه‌های اوراق کشتی در خلیج‌فارس را به دلیل بسته بودن این منطقه و خطرات فراوان زیست‌محیطی آن برای دریا نمی‌دهد.

در گذشته شرط اعلام شده از سوی سازمان محیط‌زیست راه‌اندازی کارخانه‌های اوراق کشتی انجام عملیات مربوطه در یاردهای کشتی‌سازی عنوان می‌شد، حال اینکه بسیاری از یاردهای داخلی ظرفیت لازم چه به لحاظ درافت و چه به لحاظ حوضچه‌های مربوط به آن را ندارند.

به گزارش بندر و دریا کشتی‌ها در زمان فرسودگی حدود ۸۰ درصد آهن‌قراضه دارند که با توجه به افزایش روز افزودن هزینه‌های تأمین سنگ‌آهن می‌توان از این ظرفیت برای تأمین خوراک کارخانه‌ها استفاده بهینه‌ای کرد.

مردادماه سال ۱۳۹۳ معاون وقت محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت اسکراپ در گذر زمان محیط‌زیست از امضای قرارداد مطالعاتی برای تعیین مناطق مورد تأیید این سازمان برای راه‌اندازی کارخانه‌های اسکراپ در استان‌های ساحلی خبر داده و گفته بود: تجربه موجود در همه جای دنیا نشان داده که اوراق کشتی، یکی از پرمخاطره‌ترین فعالیت‌های صنعتی است و آلودگی‌های شدیدی را در پی دارد.

به دلیل بالا بودن آلودگی‌های ناشی از اوراق کشتی، کشورهایی که به این امر اقدام می‌کنند بسیار اندک هستند و از میان کشورهای ساحلی تنها هند، پاکستان و چین به‌طور عمده در این زمینه فعالیت دارند.

وی با تأکید بر اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنان مخالف ورود ایران به فعالیت‌های مربوط به اسکراپ است، تصریح کرد: مطالعات مقدماتی را برای تعیین محل‌های انجام اوراق کشتی را در سواحل جنوبی کشور آغاز کرده‌ایم تا اگر روزی خدای‌ناکرده تصمیم به ورود به این حوزه گرفته شد؛ با حداقل آسیب‌های زیست‌محیطی همراه شود. قرارداد این طرح مطالعاتی بسته‌شده و تا شش ماه آینده مناطق مورد تأیید برای اوراق کشتی مشخص می‌شود.

حدود ۱۰ سال از این وعده می‌گذرد اما هنوز اتفاق امیدوارکننده‌ای برای ایجاد صنعت اسکراپ که می‌تواند نقش بسزایی در رونق اقتصادی استان‌های محروم جنوبی داشته باشند، روی نداده است. امروز کشتی‌های فرسوده بسیاری در سواحل کشور رها شده که محیط‌زیست و اکوسیستم‌های سواحل جنوب کشور را به مخاطره انداخته است.

بررسی اخبار منتشر شده در سال‌های دور نشان می‌دهد اولین طرح رسمی برای احداث محوطه بازیافت کشتی را سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران(ایدور) در سال ۱۳۷۶ برای محرومیت‌زدایی و توسعه استان سیستان و بلوچستان مطرح کرد. دو سال بعد و پس از دریافت پروانه تأسیس از منطقه آزاد چابهار در سال ۱۳۷۸ یک فروند کشتی برای اسکراپ از کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران خریداری شد.

این در حالی بود که سازمان همیشه مخالف محیط‌زیست بازهم با بازیافت این کشتی در ساحل تیس مخالفت کرد و قرار شد این طرح در ۵۰ کیلومتری شرق شهرستان چابهار اجرایی شود.

اما پس از گذشت مدتی مجدداً سازمان محیط‌زیست با اجرای این طرح نیز مخالفت کرد تا در نهایت کشتی خریداری شده برای اسکراپ به پاکستانی‌ها فروخته شود!

بنابراین گزارش سال‌های متمادی است که فعالان و دست‌اندرکاران بخش دریا به دنبال فراهم کردن زیرساخت اوراق کشتی بدون آسیب رساندن به محیط‌زیست و رونق بخشیدن به سواحل جنوبی کشور هستند.

دراین‌بین رئیس هیئت‌مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران از به سرانجام رسیدن پیگیری‌ها در این زمینه و توافق با سازمان محیط‌زیست برای ایجاد کارخانه‌های اوراق کشتی در سواحل جنوبی کشور خبر داده است. مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در مطلب بعدی بخوانید.